Selectieve Onttrekking als middel tegen verzilting van het Noordzeekanaal
Zeesluis IJmuiden is sinds 26 januari 2022 officieel in gebruik genomen. Doordat de nieuwe zeesluis groter is dan de Noordersluis, stroomt er tijdens het schutproces meer zout water het Noordzeekanaal in. Om verdere verzilting van het Noordzeekanaal tegen te gaan, wordt een constructie gebouwd waardoor zoutwater wordt onttrokken en in het reguliere waterbeheer in IJmuiden terug naar zee wordt gepompt via het spui en gemaal.
Aannemerscombinatie Van Hattum en Blankevoort (VHB) ontwerpt en bouwt in opdracht van Rijkswaterstaat deze constructie: de maatregel Selectieve Onttrekking. Jan Rienstra, omgevingsmanager bij Rijkswaterstaat en Rob Gordijn, omgevingsmanager bij VHB vertellen over het belang en de werking van de maatregel Selectieve Onttrekking en hoe deze bijzondere constructie wordt gebouwd.
Verzilting van het Noordzeekanaal tegengaan
Een grotere zeesluis betekent ook dat meer zoutwater het Noordzeekanaal instroomt. Jan vertelt: 'Elke keer als een schip door Zeesluis IJmuiden geschut wordt , stroomt er 10.000 ton zoutwater naar binnen. Bij de Noordersluis is dit ‘maar’ 6.000 ton.'
'Het is belangrijk dat het zoute water wordt afgevoerd om verdere verzilting van het Noordzeekanaal te voorkomen.' Te veel zoutwater is voor de omgeving van het Noordzeekanaal niet goed, vanwege de negatieve effecten op de natuur, land- en tuinbouw en onze drinkwatervoorziening.
Jan: 'Het Noordzeekanaal is verbonden met het Amsterdam-Rijnkanaal. Een deel van het water uit het Amsterdam-Rijnkanaal wordt gebruikt om drinkwater van te maken. Ook gaat er water naar de binnendijkse polders als daar water tekort is. Voor de landbouwfuncties wil men graag zoetwater gebruiken.’
‘Vooral planten en gewassen kunnen slecht tegen zoutwater, dus het zoete water is nodig om het water in de polders aan te blijven vullen.' De afgelopen jaren is nagedacht over een methode om de extra hoeveelheid zout dat binnenkomt weer naar buiten te sturen. Selectieve Onttrekking maakt dit mogelijk.
Wat is Selectieve Onttrekking?
Selectieve Onttrekking is een constructie die het zoute water selectief afvoert via het spui- en gemaalcomplex IJmuiden. Jan: 'Bij selectieve onttrekking maken we gebruik van het feit dat zoutwater zwaarder is dan zoetwater.'
Rob legt uit hoe de constructie van selectieve onttrekking werkt: 'Het zwaardere, zoute water verzamelt zich op de bodem achter de sluizen. Daarom bouwen we in het Binnenspuikanaal (zie afbeelding) een betonnen wand met op de bodem een opening. Deze opening werkt als een grote brievenbus. Het zwaardere, zoute water zakt naar beneden en gaat via de opening onder de betonnen wand door. Via het spui- en gemaalcomplex wordt het zoute water weer naar zee gebracht. Het zoete water in de bovenste waterlaag wordt tegengehouden door de wand en blijft in het Noordzeekanaal achter.'
De planning voor de realisatiefase van de constructie
Begin juli 2022 start VHB met de eerste zichtbare werkzaamheden voor de maatregel Selectieve Onttrekking.
Rob vertelt wat de planning is: 'Deze zomer maken we eerst nieuwe afmeerplaatsen aan de zuidkant van het sluizencomplex, langs de Kanaaldijk in IJmuiden. Dit doen we, omdat het Binnenspuikanaal afgesloten wordt door het middel Selectieve Onttrekking. De binnenvaartschepen en schepen van Rijkswaterstaat die normaal gesproken afmeren in het Binnenspuikanaal kunnen daar dan langs de Kanaaldijk afmeren. Vervolgens kunnen wij starten met de werkzaamheden voor Selectieve Onttrekking in het Binnenspuikanaal.'
In het najaar van 2022 start VHB met de kerende constructie langs de wanden aan weerszijden van de toekomstige dam, zoals Rob omschrijft: 'Een kerende constructie is eigenlijk een combinatie van harde, stalen buispalen en damwanden langs de oever. Dit doen wij zodat de oever blijft staan als wij diep moeten uitgraven voor de betonnen wand. Als de kerende constructie klaar is, kunnen we het kanaal verdiepen en de betonnen wand plaatsen.'
Tijdens het werken aan de kerende constructie wordt de betonnen wand voorgebouwd op de oever. Rob legt uit waarom zij de betonnen wand eerst voorbouwen op de oever: 'Omdat de doorstroming naar het spui- en gemaalcomplex erg belangrijk is voor de waterafvoer in Nederland, kunnen wij de betonnen wand niet zomaar bouwen in het Binnenspuikanaal.'
'Vanwege de grootte van de constructie; in totaal 90 m breed (2 pijlers van 28 m hoog, 20 m dik en 5 m breed met daartussen wanden) zouden we het Binnenspuikanaal dan helemaal moeten afsluiten.'
'Daarom bouwen we de onderdelen van de betonnen wand voor op de oever en zetten hem daarna in een keer op zijn plek. Ook komt er nog een beweegbare stalen deur tussen, zodat er af en toe nog onderhoudsvaartuigen het Binnenspuikanaal in kunnen. In 2024 verwachten we hiermee klaar te zijn en zal de afvoer van zoutwater via Selectieve Onttrekking van start gaan.'
Samenwerking met andere partijen
VHB is een civiele aannemerscombinatie die onder andere gespecialiseerd is in grote waterwerken. VHB is hoofdaannemer van het project. Daarnaast betrekt VHB andere partijen.
Rob vertelt met wie zij samenwerken: ‘Voor bepaalde specialistische onderdelen hebben wij partners aangehaakt met veel ervaring. Bijvoorbeeld 2 andere bedrijven van Volker Wessels; Volker Staal en Funderingen en Vialis. Maar ook het bedrijf Van den Herik als de waterbouwer en voor de technische installaties Spie. De partners helpen ons onder andere met het baggerwerk, de beweegbare deur voor onderhoudsvaartuigen en de fundering voor de betonnen wand.’
