Een veilige bouwplaats begint op de tekentafel
Iedereen elke dag veilig thuis, is het motto van Rijkswaterstaat. Als mede-initiatiefnemer van de Governance Code Veiligheid in de Bouw, maakt de organisatie zich hard voor veiligheid bij Rijkswaterstaat-projecten. ‘Van de ontwerpfase tot en met de oplevering moet je bezig zijn met veiligheid. Vraag je steeds af of je als opdrachtgever voldoende ruimte en tijd geeft om veilig te kunnen werken.’
Waar mensen werken, gebeuren ongelukken. Per jaar gaat het in de bouw gemiddeld zo'n 440 keer mis. Per 100.000 banen gaat het om zo'n 133 ongevallen.
De bouw blijft met deze cijfers een van de sectoren waarin de meeste ongevallen plaatsvinden. Het aantal dodelijke ongevallen bedroeg in 2021 13. Weliswaar een daling ten opzichte van voorgaande jaren (2020: 19; 2019: 18; 2018: 20), maar de aantallen zijn nog steeds veel te hoog. (bron: Nederlandse Arbeidsinspectie)
Ketenverantwoordelijkheid
‘Als bouwsector willen we naar ‘nul’ dodelijke slachtoffers per jaar’, zegt Danny Meys, voorzitter van de werkgroep Veiligheid in Aanbesteding en Contracten bij Rijkswaterstaat. ’Daarbij hebben we als grote publieke opdrachtgever een belangrijke rol. Aandacht voor veiligheid is een ketenverantwoordelijkheid.'
'Dat bekent dus dat het de verantwoordelijkheid is van iedereen: opdrachtgevers, opdrachtnemers, leveranciers, zelfstandig specialisten, noem maar op. Mijn missie is dat veiligheid bij al deze mensen tussen de oren gaat zitten.’
Veiligheid in Aanbesteding (ViA)
Vanaf 1 januari 2022 nemen opdrachtgevers die de Governance Code Veiligheid in de Bouw (GCVB) hebben ondertekend, veiligheidsbewustzijn op als verplichting in aanbestedingen en contracten. We noemen deze gezamenlijke afspraak: Veiligheid in Aanbesteding (ViA).
Rijkswaterstaat is een van de initiatiefnemers van de Governance Code en eist certificering volgens de Veiligheidsladder (Safety Culture Ladder) in contracten. ‘Iedereen elke dag veilig thuis’ is het motto van Rijkswaterstaat.
‘Op papier klopt het nu’, zegt Meys over de Governance Code. ‘Maar het gaat erom dat wij ook in houding en gedrag onze aannemers de ruimte bieden voor het maken van keuzes. Dat vraagt om bewustzijn van ons als opdrachtgever. De veiligheidscultuur en het veiligheidsbewustzijn zijn een onderdeel van goed opdrachtgeverschap. Daarom hebben we als opdrachtgevers binnen de Governance Code ook afgesproken ons te certificeren.’
‘Op papier klopt het nu. Maar het gaat erom dat wij ook in houding en gedrag onze aannemers de ruimte bieden voor het maken van keuzes.'
Slimme keuzes op de tekentafel
‘Het is verleidelijk om alleen naar de bouwplaats te kijken’, vervolgt Meys, ‘Want daar gebeuren fysiek gesproken de ongelukken. De gevolgen van de beslissingen die je als opdrachtgever aan de voorkant in de plan- en contractfase neemt, zijn echter erg groot. Echte veiligheid zit hem in het maken van slimme keuzes op de tekentafel.'
'Niet alleen in persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals een veiligheidshelm, hesje en schoenen, hoe belangrijk dat ook is. Begin bij het begin.’
Kantelpunt
‘Het kantelpunt in mijn denken over veiligheid was na een aantal dodelijke ongevallen op onze projecten. De verschuiving van de arbeidsinspectie die steeds kritischer naar de rol van de opdrachtgevers ging kijken, was een bevestigende zet. Ik realiseerde me toen dat je van de ontwerpfase tot en met de oplevering bezig moet zijn met het verbeteren en professionaliseren van veiligheid.'
'Het is niet alleen van de ’uitvoering’. Denk aan het ontwerp, het contract, de werkvoorbereiding. Vraag je steeds af of je als opdrachtgever voldoende ruimte en tijd geeft om veilig te kunnen werken. En ken je de project- en objectspecifieke risico’s en geef je die duidelijk mee in de aanbesteding? Dus creëer je de juiste randvoorwaarden waarbinnen - zo veilig mogelijk - werken mogelijk is. En valideer dit bij de inschrijvende marktpartijen tijdens de tenderfase.'
'Door het te bespreken en hen uit te dagen om onveilige eisen en randvoorwaarden dan al op tafel te leggen. Sta open voor ideeën uit de markt. Dan is er meer aandacht voor veiligheid in contracten en pas je dat al tijdens de aanbesteding toe. Want na een gunning is het lastig om eisen aan te passen.’
Acceptabele balans
Dit laatste was het geval bij een ander project van Meys, Zeesluis IJmuiden. Hier werd in 2018 tot ergernis van de omgeving de openbare sluizenroute over het eiland afgesloten. Volgens Rijkswaterstaat en aannemer OpenIJ kon de veiligheid van medewerkers op de bouwplaats niet worden gegarandeerd.
Door het drukke bouwverkeer en -transport was het niet verantwoord dat de sluizenroute ook als openbare weg door auto’s en (brom)fietsers werd gebruikt. Afsluiting was geen populaire maatregel, maar wel noodzakelijk. Sinds maart 2021 is de route deels geopend voor (brom)fietsers en voetgangers.
‘Aan de ene kant zijn we trots op de efficiency van een relatief kleine bouwplaats: ‘7x24 uur bouwen op een postzegel’, heet dat. Maar beschikbaarheid en veiligheid moeten wel samengaan’, relativeert Meys. ‘Je zoekt bij veiligheid telkens naar een acceptabele balans.’
Goed begin is het halve werk
Een project dat goed is voorbereid, heeft eigenlijk alleen maar voordelen. Het werk ‘buiten’ loopt beter en er zijn minder veiligheidsrisico’s. Bovendien verbetert de motivatie onder de medewerkers op de bouwplaats, in keet en op kantoor. Onder de streep is het resultaat positief.
Guus Haarsma werkt bij Rijkswaterstaat Zuid-Nederland aan veiligheid. Hij is contractmanager bij GRONST (groot onderhoud stuwen). Het project omvat het grootschalig civieltechnische en werktuigbouwkundige onderhoud aan 7 stuwen in de Maas. Veiligheid is ook hier een belangrijk punt. De stuwen zijn gebouwd in een tijd waarin anders werd omgegaan met veiligheid en arbeidsomstandigheden.
‘Met Veiligheid in Aanbesteding zijn we goed bezig’, benadrukt Guus Haarsma, ‘Veiligheid moet verankerd zijn in beleid. Certificering volgens de veiligheidsladder wordt nu contractueel vastgelegd en veiligheid gaat mee bij de aanbesteding. Het is voor Rijkswaterstaat geen selectiecriterium maar een harde doelstelling. Een goed begin is het halve werk.’
Alleen veilig werken
Guus Haarsma is regelmatig op locatie bij stuwen en sluizen: ‘Zelf gaan kijken, vind ik belangrijk. We besteden veel tijd aan gezamenlijke veiligheidssessies, instructie en toolboxmeetingen. Wij willen dat een onafhankelijke veiligheidswaarnemer de bouwplaatsen gaat inspecteren en rapporteert. Als onze ogen en oren.’
'We werken veilig of we werken niet.'
Veiligheid is niet vrijblijvend. Wij en onze opdrachtnemers waarschuwen en treffen op tijd maatregelen bij veiligheidsrisico’s of dreigende calamiteiten. Goed samen werken is cruciaal en redt levens. Rijkswaterstaat en partners zorgen ervoor dat onze autowegen, vaarwegen, watersystemen, gebouwen en infrastructuur ‘veilig’ op orde zijn. Voor gebruikers en de omgeving. ‘We werken veilig of we werken niet.’ zeggen ze in de bouw. En zo is het.
De top 5 van ongevallen volgens een onderzoek van kennis- en adviescentrum Volandis:
- Vallen van minder dan 2,5 meter hoogte
- Geraakt door wegschietend voorwerp
- Ongeval op de werf, opslag of werkplaats
- Val van meer dan 2,5 meter hoogte
- Verstappen