Het middel Selectieve Onttrekking: een tijdlijn
Zeesluis IJmuiden is een stuk groter dan de Noordersluis. Daardoor stroomt bij iedere schutting meer zoutwater het Noordzeekanaal in. Te veel zoutwater is niet goed voor de omgeving, vanwege de negatieve effecten op de natuur, land- en tuinbouw en ons drinkwater.
Om verdere verzilting te voorkomen gaan we het zoute water van het Noordzeekanaal ‘selectief onttrekken’. Hiervoor bouwen we een zoutdam in het Binnenspuikanaal.
Jan Rienstra, omgevingsmanager van Zeetoegang IJmond, vertelt via een tijdlijn over de totstandkoming van de zoutdam en het traject dat wij hiervoor doorlopen hebben.
2014 – 2016: Het bellenscherm en Selectieve Onttrekking
Bij het besluit voor de bouw van Zeesluis IJmuiden in 2014 kwam ook een moeilijke opgave. Namelijk, om de extra hoeveelheid zout te verminderen die bij elke schutting binnenkomt.
Rienstra: ‘De methode die hier in eerste instantie geschikt voor leek, was een bellenscherm. Het bellensscherm zou bij de sluisdeuren van Zeesluis IJmuiden voor stilstaand water moeten zorgen. Hierdoor vindt geen uitwisseling plaats tussen het zoute en zoete water. Het bleek dat het bellenscherm in de praktijk niet zou werken.'
Hij vervolgt: ‘Dit komt door de grote diepte van 18 m en het feit dat de deuren van de sluis lang open staan. Er zou tijdens het schutproces alsnog te veel zoutwater binnenkomen.’
Nieuwe oplossing
Omdat het bellenscherm niet zou werken, kwamen we in 2016 met een nieuwe oplossing. Rienstra: ‘We maken gebruik van het natuurlijke verschijnsel dat zoutwater zwaarder is dan zoetwater. Hieruit ontstond het idee voor Selectieve Onttrekking van zoutwater door een zoutdam in het Binnenspuikanaal.’
Hij vervolgt: ‘We verdiepen het Binnenspuikanaal en leggen het kanaal dicht met een dam. Tussen de -16 en -23 m NAP maken we een opening. Doordat het zoute water zwaarder is dan zoetwater, zakt het zoute water naar de bodem. Het gemaal pompt het zoute water door de opening en vervolgens terug naar zee.’
‘We noemen dit concept Selectieve Onttrekking. Het is al eens eerder toegepast in Den Helder, alleen op een veel kleinere schaal.’
2016 – 2020: Gaat Selectieve Onttrekking echt werken?
Het concept voor Selectieve Onttrekking bleek veelbelovend. We gingen daarom in 2016 verder op onderzoek uit en gaven Kennisinstituut Deltares opdracht om de zoutdam uitgebreid te testen via een schaalmodel.
Rienstra: ‘Eind 2019 kregen we de bevestiging dat het middel zou doen wat we verwachtten, namelijk voldoende zout terugbrengen naar zee. De bouw van Zeesluis IJmuiden was inmiddels gestart en al halverwege.’
Benaderen van de markt
De volgende stap was het benaderen van de markt in 2020. Wie had er interesse om de zoutdam voor Rijkswaterstaat te ontwerpen en te maken?
Rienstra: ‘Voordat we de markt benaderden, hadden we zelf uitgewerkt hoe de zoutdam eruit zou moeten zien. In de gesprekken met de geïnteresseerde partijen kwam naar voren dat de zoutdam complexer was dan we hadden ingeschat. Omdat de partijen aangaven dat zij de zoutdam niet konden maken met het door ons gereserveerde en beschikbare budget, is het budget aangevuld.’
Allereerst zijn voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd.
2021 – 2024: Gunning aan de opdrachtnemer
We hebben het werk in augustus 2021 gegund aan Van Hattum en Blankevoort (VHB). Na het gunnen van het werk, ging het traject voor de zoutdam echt van start. Vooral de volgorde van uitvoering is van belang.
Rienstra: ‘Allereerst zijn voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd. Zoals het vrijmaken van functies van het Binnenspuikanaal. Zo hebben we de wachtplaatsen voor de binnenvaartschepen verplaatst van het Binnenspuikanaal naar de zuidzijde van het Noordzeekanaal, langs de Kanaaldijk.’
In oktober 2022 begon VHB met de werkzaamheden voor de zoutdam. Hiervoor maken zij eerst een constructie om de oevers op hun plek te houden tijdens het verdiepen van het Binnenspuikanaal.
Tot eind 2024 aanbodgestuurd schutten
We moeten nog 2 jaar geduld hebben totdat de zoutdam werkt. Om de zoutwaardes in het Noordzeekanaal niet te hoog op te laten lopen, zijn we in de tussentijd terughoudend met het gebruik van Zeesluis IJmuiden.
Maar hij is zeker niet voor niks gebouwd en als het nodig is, gebruiken we de sluis. Rienstra: ‘We hebben Zeesluis IJmuiden voor minstens 100 jaar gebouwd en er tot nu toe ook al profijt van gehad. Zo zijn er al cruiseschepen van 54 m breed door Zeesluis IJmuiden geschut. Omdat we aanbodgestuurd schutten en de Noordersluis in gebruik houden, is er geen schip dat niet gefaciliteerd wordt.’
Eind 2024 is de maatregel Selectieve Onttrekking gereed. Dan wordt de Noordersluis gesloten en kan Zeesluis IJmuiden optimaal benut worden. Volg tot die tijd de werkzaamheden via onze Facebookpagina.