Beschermde diersoorten langs de A2 in kaart brengen en alternatieven bieden

Ecoloog Linda Wortel brengt het gebied langs de A2 in kaart, omdat de snelweg wordt verbreed. Zij kijkt in welke gevallen alternatieve verblijfplaatsen voor deze dieren nodig zijn.

‘De verbreding van de A2 is een ruimtelijke ingreep’, vertelt Wortel. ‘Je bent dan verplicht om te onderzoeken of er negatieve effecten zijn op de Wet natuurbescherming. Dus moet je nagaan welke beschermde dier- en plantsoorten in het gebied voorkomen en waar.’

Snelle scan van 60 ha

Linda Wortel is adviseur ecologie bij het adviesbureau Royal HaskoningDHV. Ze helpt Rijkswaterstaat met de actualisatie van de natuurinventarisatie in het gebied waar de A2-verbreding komt.

2 jaar geleden begon ze een snelle scan van het hele gebied te maken. Het gaat om 18 km lengte aan beide kanten van de snelweg, ongeveer 60 ha. 8 dagen lang doorkruiste ze het gebied samen met een collega, in beschermende kleding.

‘We zitten hier dichtbij de snelweg en het gebied is heel dicht begroeid’, vertelt Wortel. ‘In de zomer zijn er veel brandnetels en bramenstruiken. Het is een soort oerwoud waar je je doorheen moet worstelen. Maar dat is ook wel de charme van ons vak.’

Holen en pootafdrukken

Voor dat ze buiten het veld in gingen, hebben Wortel en haar collega een bureaustudie uitgevoerd. Daarin keken ze naar welke diersoorten er in dit deel van Nederland kunnen voorkomen. Maar ook welke leefgebieden er rond de A2 voorkomen: bos, grasland of struweel en welke diersoorten daar voor zouden kunnen komen.

‘We noteerden alle aanwijzingen voor de aanwezigheid van beschermde soorten, zoals holen in de grond en nesten in bomen. In het begin weet je soms niet zeker of je bij een dassenburcht, vossenhol of konijnenhol staat. De aanwezige pootafdrukken kunnen daarbij helpen. Ook hebben we in bomen gekeken of er holtes in zaten die geschikt zijn voor vleermuizen.’

Beschermde nesten

De beschermde dieren in het gebied bleken dassen, eekhoorns, bevers, vleermuizen, boomkikkers, rugstreeppadden en vogels te zijn.

Bij sommige vogels zijn de nesten ook beschermd omdat deze soorten slecht hun eigen nest kunnen maken of kolonievogels zijn zoals buizerds en roeken. Voor een aantal van deze beschermde soorten hebben Wortel en haar collega’s in 2022 een gedetailleerder onderzoek uitgevoerd.

‘Zo hebben we in het broedseizoen de nesten gecontroleerd om te kijken of er daadwerkelijk beschermde vogels aan het broeden waren. Een buizerd maakt bijvoorbeeld meestal gebruik van een oud nest van een andere vogel.’

Meer dassenburchten

Bij dassenburchten plaatsten ze camera’s die reageren op beweging. De natuur is op dit traject al meerdere malen onderzocht, voor de eerste keer in 2008. In 2019 is er slechts 1 dassenburcht aangetroffen, in 2022 kwamen Wortel en haar collega’s er maar liefst 14 tegen. ‘Dat er zoveel dassenburchten zitten was wel een verrassing.'

Rugstreeppad en vermiljoenkever

Wortel en haar collega’s deden ook onderzoek naar de steenmarter bij huizen die gesloopt gaan worden. ‘We hebben daar camera’s geplaatst en zagen ze inderdaad later op beeld. Zij zijn vooral in de schemer en nacht actief. De bewoners waren wel verbaasd dat die steenmarters in hun tuin voorkwamen. Er is in het donker meer leven in je eigen tuin dan je denkt.’

Ze deed ook onderzoek naar het voorkomen van de boomkikker en de rugstreeppad in de wateren in de omgeving. ‘Dat doe je in de schemering door te luisteren naar hun roep. De boomkikker maakt een soort kekkend geluid en de rugstreeppad maakt een rollend geluid.'

'Deze hebben we net buiten de locatie waar de snelwegverbreding komt aangetroffen. We moeten erop alert zijn dat deze dieren zich niet ook naar het plangebied verplaatsen.’

Bij de inventarisatie moeten de ecologen ook letten op nieuwe diersoorten die in Nederland voorkomen. Vaak zijn dat dieren die vroeger wel in Nederland te vinden waren en weer terugkomen.

‘In eerder onderzoek is aangetoond dat ook de vermiljoenkever voorkomt in dit gebied. Het exacte voorkomen van deze prachtig rode kever moet nog onderzocht worden. Dat gaan we nog verder onderzoeken. Deze beschermde kever is aan een opmars in Nederland bezig.’

Beschermde planten

Er komen dus vrij veel beschermde diersoorten in dit gebied voor. Qua planten is dat veel minder het geval. ‘De meeste beschermde planten komen in Nederland namelijk in beschermde natuurgebieden voor en minder langs de snelweg.’

Op 1 plek werd hier de Kartuizer anjer (plant) aangetroffen die beschermd is. Voor bomen en struiken die gekapt moeten worden vanwege de snelwegverbreding geldt een herplantingsplicht.

Effecten wegverbreding A2

Voor alle aangetroffen beschermde diersoorten is beoordeeld welke effecten de wegverbreding op deze soorten heeft. 

‘Zo is het verboden beschermde dieren te doden, te verstoren of hun rust- of verblijfsplaatsen te vernielen. Daarna wordt gekeken of er maatregelen genomen kunnen worden om het effect te verzachten of te compenseren. Beschermde dieren moeten alternatieve holen en leefgebied geboden worden.’

Hiervoor moet dan een ontheffing aangevraagd te worden bij het bevoegd gezag. In dit geval bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland of bij kleinere projecten bij de provincie.

Dassenverhuizing

De dassen bij de snelwegverbreding van de A2 zitten dus op plekken waar ze niet kunnen blijven. Bijvoorbeeld omdat de holen onder nieuw asfalt komen te liggen. Vanuit de wet is het daarom verplicht om hen alternatieve burchten aan te bieden. 

‘Er worden kunstburchten in de buurt aangelegd en we zullen binnenkort beginnen met ze over te halen om te gaan verhuizen. Dat doen we door de omgeving rond de burchten minder aantrekkelijk te maken, bijvoorbeeld door bomen en struiken te kappen. En door een dassenraster te plaatsen waarmee de dassen worden ontmoedigd om in een bepaald gebied te blijven.’

‘We doen dit in overleg met Stichting Das & Boom en lokale dassenwerkgroepen die hier ervaring mee hebben. Soms graven de dassen ook zelf een nieuw hol ergens anders en is het probleem vanzelf opgelost.'

'Als ze niet vrijwillig gaan, moeten we ze laten verdoven, vangen en verplaatsen. Maar dat levert veel stress op voor ze. Gelukkig is er nog voldoende tijd, waardoor gedwongen verhuizing waarschijnlijk niet nodig is.’

Vleermuizentorens en -kasten

Het onderzoek naar de vleermuizen in dit gebied, een vleermuizentelling, loopt nog in 2023. Er komen hier zeer waarschijnlijk vleermuizen voor die overdag in bomen verblijven. Welke soorten precies is nog niet bekend. ‘Wel is al bekend dat er gewone dwergvleermuizen voorkomen in de huizen die gesloopt gaan worden.’

Ook vleermuizen zijn beschermd en moeten dus een alternatief aangeboden krijgen. Want de bomen waarin ze verblijven worden mogelijk gekapt en de huizen gesloopt.

‘Dat alternatief kunnen vleermuistorens of vleermuiskasten zijn. Elke soort heeft een eigen voorkeur, blijkt uit onderzoek. Die alternatieven zijn niet altijd ideaal, maar soms is er geen andere mogelijkheid.’

De aannemer moet een plan opstellen waarin staat welke verzachtende en compenserende maatregelen er worden genomen om de effecten op beschermde soorten zo klein mogelijk te houden.