Vismigratie via Zoutdam IJmuiden

We spreken Marco van Wieringen over deze vispassages. Van Wieringen is adviseur Water en Natuur bij Rijkswaterstaat en werkt veel aan vismigratie en natuurvriendelijke oevers in- en rondom het Noordzeekanaal.

Wat is een vispassage?

Van Wieringen vertelt wat een vispassage precies is en waarvoor deze dient: ‘We hebben Nederland volgebouwd met sluizen, stuwen en gemalen voor een uitgekiend waterbeheer. Voor vissen zijn dit barrières. Een vispassage is een technische oplossing waarmee vissen zulke barrières kunnen passeren in hun routes tussen verschillende leefgebieden.’

In Zoutdam IJmuiden komen in totaal 4 vispassages. Deze vispassages zorgen ervoor dat vissen vanuit zee via het Binnenspuikanaal gemakkelijk naar het Noordzeekanaal kunnen zwemmen en andersom.

Vertical slots

Een vispassage is altijd uniek voor de locatie waar hij gemaakt wordt. Van Wieringen vertelt hoe de vispassages in de zoutdam eruit komen te zien. Van Wieringen: ‘In de zoutdam komen 4 vispassages van elk 4 m diep. 2 bij de pijlers van de zoutdam en 2 langs beide landhoofden.'

'De vispassages bevatten ‘vertical slots’. De vispassages bestaan uit meerdere kamers die met spleten (‘slots’) onderling in verbinding staan. Het water zigzagt hier als het ware langzaam doorheen. Zo kunnen vissen gemakkelijker tegen de stroming in zwemmen en de vispassages passeren.’

Vismigratie in een notendop

Waarom willen vissen graag vanuit zee richting het Noordzeekanaal zwemmen en andersom? ’Veel vissen hebben binnen hun levenscyclus verschillende leefgebieden nodig. De paling plant zich bijvoorbeeld voort in zee, maar groeit op in het binnenwater. Voor de driedoornige stekelbaars is dit precies andersom. Het Noordzeekanaal is voor deze soorten de verbinding tussen de zee en de binnenwateren.’

Ook benoemt Van Wieringen dat er juist ook vissen zijn die alleen migreren tussen de binnenwateren: ‘Zij zoeken in de winter dieper en rustiger water op en in het voorjaar trekken zij naar hun voortplantingsverblijf in zoeter en ondieper water, waar veel waterplanten zijn. Bijvoorbeeld de brasems en de baars.’

Terugzwemmogelijkheid via de vispassages

Het Spui- en Gemaalcomplex voert het zoute water dat via Zoutdam IJmuiden het Binnenspuikanaal instroomt, terug naar zee. Van Wieringen vertelt dat er een kans bestaat dat vissen tijdens het spuien door de doorgang van de zoutdam worden meegezogen naar het Binnenspuikanaal.

‘Het kan zijn dat een klein deel van het bovenliggende zoetere water wordt meegezogen. Zoetwatervissen komen dan in het zoute water van het Binnenspuikanaal terecht, waar zij moeilijker kunnen overleven. De vispassages bieden voor deze vissen een mogelijkheid om terug te zwemmen naar het Noordzeekanaal. Zonder de vispassages zouden deze vissen op een onnatuurlijke manier tussen NAP -16m en -23m diepte door de opening van de zoutdam moeten terugzwemmen’, aldus Van Wieringen.

Een monitoringsplan

Hoeveel vissen daadwerkelijk gebruikmaken van de vispassages, zal moeten blijken uit onderzoek. ‘Als Zoutdam IJmuiden en de vispassages klaar zijn, monitoren we hoeveel vissen gebruikmaken van de vispassages. Op dit moment werken we met waterschappen, provincie Noord-Holland en andere partijen rond het Noordzeekanaal aan een monitoringsplan, vooral gericht op de (jonge) paling. Dit onderzoek vindt plaats in 2025 en 2026. Hiervoor maken we gebruik van kleurmerkjes voor kleine vissen en van zenders bij grotere vissen. Met zenders kunnen we de vissen individueel volgen en het gedrag monitoren in de buurt van barrières of vispassages’, vertelt Van Wieringen.

Balans en diversiteit

Ondanks dat het vaak lastig is in te schatten hoeveel vissen gebruikmaken van de vispassages, benadrukt Van Wieringen nogmaals het belang ervan: ‘Vissen vormen een belangrijk onderdeel van het ecosysteem en de diversiteit in het Noordzeekanaal. Om het ecosysteem in balans te houden en voor het welzijn van de vis, is het belangrijk om vismigratie mogelijk te maken via vispassages in Zoutdam IJmuiden.’