In IJmuiden, bij de overgang tussen Noordzee en het Noordzeekanaal, speelt Rijkswaterstaat een onmisbare rol in het waterbeheer en het laten passeren van schepen. Een belangrijke innovatie hierin is Zoutdam IJmuiden. Door de bouw van Zeesluis IJmuiden stroomt elke keer als een schip de sluis passeert, 10.000 ton zout het Noordzeekanaal in. Dat zoute water is schadelijk voor de natuur, de landbouw en de productie van drinkwater. Om verzilting tegen te gaan, bouwde Rijkswaterstaat hier, in het Binnenspuikanaal, een zoutdam. Deze zoutdam zorgt ervoor dat zoutwater via Spui- en Gemaalcomplex IJmuiden terugstroomt naar zee. We hebben gemerkt dat de zoutdam invloed heeft op de werking van de pompen van het spui- en gemaalcomplex en de hoeveelheid water die we kunnen afvoeren. Dit heeft invloed op de beheersing van het waterpeil van het Amsterdam-Rijnkanaal en het Noordzeekanaal. Wat is er aan de hand? Omdat door de zoutdam alleen zoutwater het Binnenspuikanaal instroomt en zoutwater zwaarder is dan zoetwater, daalt het waterpeil achter de zoutdam. Als het waterpeil te laag wordt, kunnen de pompen kapot gaan en komt de waterafvoer in gevaar. Maar we hebben een oplossing voor de korte termijn. De zoutdam heeft een beweegbare zakdeur. Door de zakdeur open te zetten, stroomt er ook weer zoetwater het Binnenspuikanaal in, waardoor het waterpeil stijgt en de pompen voldoende water kunnen afvoeren naar zee. Dit betekent dat we de zoutdam en de zeesluis momenteel nog niet volledig inzetten zoals bedoeld. Om verdere verzilting te voorkomen, gebruiken we voorlopig naast Zeesluis IJmuiden ook nog de Noordersluis om schepen door te laten. Voor een toekomstige oplossing zijn we gestart met een studie naar de vernieuwing van het gemaal, met dieper gelegen pompen. Als het gemaal vernieuwd is, kunnen we de zoutdam inzetten zoals bedoeld. In de aankomende periode gaan we ervaring opdoen met enerzijds de inzet van de zeesluis en anderzijds de inzet van de zakdeur van de zoutdam. Zo werken we toe naar een optimale balans tussen waterbeheer en het tegengaan van verzilting in het watersysteem van het Noordzeekanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal. Dit doen we als Rijkswaterstaat niet alleen. Met de waterschappen zullen we de waterafvoer nog slimmer moeten regelen om voor 4 miljoen mensen in West-Nederland droge voeten te houden. En samen met Centraal Nautisch Beheer en Port of Amsterdam onderzoeken we hoe we de zeesluis optimaal kunnen gebruiken, waarbij we tegelijkertijd verzilting beheersen.
Het (onverwachte) effect van Zoutdam IJmuiden
Eind 2024 is de aanleg van Zoutdam IJmuiden afgerond en begon de officiële testfase. Uit de 1e analyses blijkt dat Zoutdam IJmuiden de waterafvoer via het Spui- en Gemaalcomplex IJmuiden meer beïnvloedt dan vooraf was voorzien. Mark van der Vorst, programmamanager Spui- en Gemaalcomplex IJmuiden (Rijkswaterstaat), neemt ons mee in dit verhaal door 5 vragen te beantwoorden.
Waarom is de zoutdam gebouwd en hoe werkt het?
‘De zoutdam is gebouwd om het meerdere aan zout dat via Zeesluis IJmuiden binnenkomt ten opzichte van de Noordersluis, weer af te voeren. Zoutdam IJmuiden zorgt ervoor dat zoutwater onder de dam doorstroomt en via het spui- en gemaalcomplex terugstroomt naar zee. Elke schutting via Zeesluis IJmuiden brengt zo’n 10.000 ton zout het Noordzeekanaal in. Te veel zoutwater is schadelijk voor de natuur, de landbouw en ons drinkwater.’
Effect van de Zoutdam op Spui- en Gemaalcomplex IJmuiden
Wat is het effect van de zoutdam?
‘Uit de 1e analyses blijkt dat de zoutdam zoutwater afvoert, maar ook onverwachte effecten heeft. Dit heeft een grotere impact op de waterafvoer dan vooraf voorzien. Omdat zoutwater zwaarder is dan zoetwater daalt het waterpeil achter de zoutdam, in het Binnenspuikanaal, met 10 tot 15 cm – dat wisten we. Maar als de zakdeur dicht is en de pompen volop draaien, daalt het peil vlak voor de pompen tot wel 30 cm. Hierdoor kunnen we het waterpeil van het Noordzeekanaal minder goed preventief verlagen wanneer we veel neerslag verwachten.’
Hoe gaat Rijkswaterstaat hiermee om?
‘Voor nu zetten we de beweegbare zakdeur van de zoutdam open als we veel water moeten afvoeren. Dan stroomt er ook weer zoetwater het Binnenspuikanaal in en stijgt het waterpeil. Zo kunnen de pompen weer voldoende water, zonder dat de afvoercapaciteit wordt beperkt. Ook hebben we inmiddels pompbeveiliging geplaatst. Die zorgt ervoor dat de pompen vanzelf uitgaan als het waterpeil te laag is.
Ondertussen onderzoeken we een structurele oplossing zoals vernieuwing van het spui- en gemaalcomplex met dieper gelegen pompen. Hierdoor kunnen we de zoutdam in de toekomst inzetten zoals bedoeld, met de zakdeur grotendeels gesloten.’
Wat gebeurt er nog meer?
‘De komende jaren zitten we niet stil. We werken er hard aan om stapsgewijs verbeteringen door te voeren, zodat we de waterafvoer kunnen optimaliseren. Daarbij is het belangrijk om een balans te vinden tussen waterbeheer, het tegengaan van verdere verzilting en een vlotte en veilige scheepvaart.
Het uitgangspunt voor de inzet van de zakdeur is dat we de deur openzetten wanneer de waterafvoer daarom vraagt, en sluiten om verzilting van het Noordzeekanaal te beheersen en scheepvaart te faciliteren. Daarom blijft, naast Zeesluis IJmuiden, ook de Noordersluis de komende jaren in gebruik.’
Hoe is de samenwerking met partners?
‘We werken nauw samen met de waterschappen en partners in de scheepvaart. Met de waterschappen kijken we hoe we de waterafvoer slim kunnen blijven regelen. Samen met Centraal Nautisch Beheer en Port of Amsterdam onderzoeken we hoe we Zeesluis IJmuiden optimaal kunnen gebruiken, waarbij we tegelijkertijd verzilting beheersen.’
