A12 IJsselbruggen: sinds 20e eeuw de stalen buur van de steenfabriek
De renovatie van de A12 IJsselbruggen ten oosten van Arnhem start in het derde kwartaal van 2022. Maar wat is eigenlijk de oorsprong van deze twee stalen bruggen in de A12 over de IJssel? Waarom werden ze gebouwd en waarom bij Westervoort naast de steenfabriek de Emptepol?
Direct na de Duitse inval van mei 1940 ontstond bij de bezetter het plan om een snelweg aan te leggen van Emmerich naar Arnhem, voor de snelle aanvoer van militairen en oorlogsmaterieel. In juni 1940 gaf rijkscommissaris Seyss-Inquart bevel tot de aanleg van rijksweg A12 die bij Emmerich moest aansluiten op de ‘Hollandlinie’ richting Oberhausen. Dat was het weinig vrolijke begin van onze huidige snelweg A12.
Het Hazenpad
In de omgeving werd de weg schamper het ‘Hazenpad’ genoemd, de weg waarover de verslagen vijand (zo hoopte men) als een haas Nederland zou verlaten. Het voor de weg benodigde zand werd zoveel mogelijk uit de naaste omgeving van het tracé aangevoerd.
Nieuwe brug over de IJssel
Grondeigenaren in het buitengebied van Didam werden onteigend en vanaf medio 1941 baggerde de baggermachine dag in dag uit zand, dat met een locomotief met lorries naar de plaats van bestemming werd vervoerd. Waar eerst landbouwgrond lag, ontstond zo een groot zandgat waaruit het grondwater werd weggezogen naar de wetering.
De snelweg was zoveel mogelijk in een rechte lijn gepland, waardoor ook een nieuwe brug over de IJssel noodzakelijk was. Deze nieuwe brug zou komen te liggen vlak naast de steenfabriek de Emptepol, die in 1869 aan de IJssel was gevestigd. In 1941 werd begonnen met de voorbereidingen voor de bouw van de brug. Aan weerszijden van de IJssel werden pijlers opgericht, die de brug moesten gaan dragen.
Graafwerk voor de A12
De aanleg van de nieuwe snelweg en de bouw van de brug werd in 1942 alweer gestaakt. Hitler besloot dat jaar, vanwege de tegenvallende resultaten van de oorlog in Rusland en de bundeling van de geallieerde krachten, tot de aanleg van de Atlantikwall, langs de kust van Noorwegen tot en met Frankrijk. Alle beschikbare materieel en grondstoffen waren daarvoor nodig. Het graafwerk voor de A12 werd daarom stilgelegd, de machines werden ontmanteld en afgevoerd.
Het uitgegraven zandgat vulde zich met grondwater en vormde geleidelijk het huidige natuurgebied Nevelhorstmeer. De pijlers van nieuwe de brug bleven, nog zonder het stalen brugdek, in het landschap staan.
Hervatten van bouw IJsselbrug
Door het ontbreken van de snelweg ging al het verkeer van en naar Duitsland via de oude rijksweg, vanaf Elten, dwars door Babberich, Zevenaar, Duiven en Westervoort en over de Westervoortsebrug (met 1 rijbaan!) naar Arnhem, en vice versa. Op den duur een onhoudbare situatie. In 1959 pakte Rijkswaterstaat de draad weer op van de aanleg van de A12.
Op 8 maart 1961 ging het traject Arnhem-Zevenaar open en op 12 april 1962 het deel van Zevenaar naar Elten, vooralsnog als tweebaansweg. Ook de bouw van de IJsselbrug werd hervat in 1959. De inmiddels twee stalen plaatliggerbruggen werden voltooid in 1961 en 1964 - ruim twintig jaar nadat in de oorlog het plan voor de aanleg van de eerste IJsselbrug was ontstaan.
De oude steenfabriek de Emptepol is nu buiten gebruik, maar is de komende jaren stille getuige van de renovatie van de 60 jaar oude A12 IJsselbruggen.
Bron: ‘De IJsselbrug in de A12 bij Westervoort’, (auteur Henk Stevens) Jaarboek Historische Kring Westervoort