Oplevering Lunenburgerwaard: meer ruimte voor natuur in Utrecht
Op 9 juni 2022 werd de heringerichte Lunenburgerwaard feestelijk opgeleverd. Dankzij de goede samenwerking van Rijkswaterstaat en de provincie Utrecht heeft de natuur in het gebied meer ruimte gekregen, zowel boven als onder water. Door een aantal maatregelen kan de natuur zich daar nu makkelijk verder ontwikkelen.
‘Het is een prachtig gebied met al veel bijzondere dier- en plantsoorten’, vertelt Martine van Delft, projectleider bij de provincie Utrecht. ‘Dankzij verschillende maatregelen krijgt de natuur hier meer ruimte. Bovendien hebben we een deel van het gebied toegankelijk gemaakt voor wandelaars. Het wordt daardoor voor natuurliefhebbers aantrekkelijker om een bezoek te brengen aan dit mooie gebied.’
Provincie Utrecht startte de gebiedsontwikkeling van de Lunenburgerwaard met een verkenning naar opgaven van partners. Omgevingsmanager Gerwin Verdoold: ‘Rijkswaterstaat zag hier kansen om de riviernatuur te verbeteren. Daarom zijn we in dit project samen gaan werken met provincie Utrecht. De Natura 2000-doelen van de provincie en Kaderrichtlijn Water-maatregelen van Rijkswaterstaat zijn in dit gebied zo veel mogelijk gecombineerd.’ Andere samenwerkingspartners waren de gemeenten Rhenen en Wijk bij Duurstede en Utrechts Landschap.
Met stakeholders zoeken naar oplossingen
Vissen, waterdieren en vogels hebben met de herinrichting van de Lunenburgerwaard meer ruimte gekregen. Jeroen Bloemberg, projectleider van de provincie Utrecht: ‘De oevers van de oude rivierarm van de Nederrijn werden beschermd door stortstenen. Door stenen weg te halen, kunnen natuurlijke oevers met begroeiing en zandstrandjes ontstaan.’
Bloemberg geeft aan dat het plan was om de stenen weg te duwen van de oever. Zo blijven ze in het water liggen, waardoor een natuurlijke overgang van water naar land ontstaat. Hij geeft aan dat dit belangrijk leefgebied is voor jonge vissen, ongewervelde waterdieren en libellen als de rivierrombout. Diverse watervogels, zoals de fuut, aalscholver en de kuifeend, vinden daar hun voedsel.
Van Delft vult aan dat het plan op weerstand stuitte van onder andere de jachthavens. Ze geeft aan dat de stenen onder water, in het smalste deel van de oude rivierarm, niet bijdragen aan de veiligheid op het water voor de recreatievaart. Vervolgens zijn Van Delft en haar collega’s samen met de jachthavens terug naar de tekentafel gegaan. ‘We hielden vast aan onze doelen, een luwe zone en zandige oevers, maar de uitvoering kon anders. Er ligt nu een stenen dam als vooroever op een breder deel van de rivierarm, gemaakt van de verwijderde stortstenen. De samenwerking met de jachthavens heeft gezorgd voor begrip en draagvlak bij de leden van deze havens.’
Maatregelen voor versterking van de biodiversiteit
Met het project Lunenburgerwaard versterken Rijkswaterstaat en de provincie Utrecht de biodiversiteit in het gebied. In een relatief korte periode – tussen 8 november 2021 en de oplevering op 9 juni 2022 – is veel werk verricht, vertelt Bloemberg. ‘Op schiereiland Gravenbol is een plas-moerasgebied ontgraven. De plas staat bij hoogwater in verbinding met de oude rivierarm, het moerasdeel is ondieper en valt periodiek droog. Hier kunnen moerasplanten groeien en voor vissen ontstaat zo ruimte om zich voort te planten en op te groeien. Verderop is de oude rivierarm verbonden met de Sandenburgerwaard.’
Bloemberg vervolgt dat een drempel ervoor zorgt dat de gebieden bij hoogwater met elkaar in verbinding staan. Er zijn 20 rivierhoutbomen met takken, kluit en al onder water verankerd. Die bomen creëren een eigen leefomgeving voor vissen, insecten en planten. Verder is er een nieuw ooibos aangeplant en zal het Utrechts Landschap de aanwezige natuurlijke graslanden in het gebied nog verder gaan ontwikkelen, zegt Bloemberg.
Wandelroute, recreatievaart en meer
Bezoekers merken het effect van de maatregelen, aldus Van Delft. ‘Leden van de jachthaven mogen hun boten bijvoorbeeld niet meer aanleggen aan de natuurvriendelijke oevers. Ook zien ze meer waarschuwingsborden voor obstakels onder water. Maar zij varen niet voor niets door dit gebied. En door ons werk wordt het de komende jaren alleen maar mooier.’
Verder is er een nieuwe gevarieerde wandelroute aangelegd. Van Delft geeft aan dat wandelaars daar nog weleens illegaal struinden, maar dat het nu heel helder is waar wel en niet mag worden gewandeld. ‘Hopelijk zien mensen dat niet als een beperking, maar genieten ze juist meer van de mooie nieuwe route die langs gevarieerde graslanden, ruigtes, waterpartijen, nieuw en oud bos loopt.’
Kansen pakken in samenwerking
Door werkzaamheden te combineren, is het project efficiënt verlopen. Bloemberg: ‘We hebben een deel van de ontgraven grond voor het plas-moerasgebied in andere delen van het project hergebruikt. Dat geldt ook voor de stortstenen en bakstenen die we bij de natuurvriendelijke oevers hebben weggehaald. Als je het werk na elkaar uitvoert, mis je dat soort kansen.’
Verdoold vult aan: ‘Grote samenwerkingsprojecten zijn vaak ingewikkeld. De Lunenburgerwaard is een voorbeeld van een project waar samenwerking en realisatie soepel zijn verlopen. Zonder vertraging en binnen budget. We hebben als overheid als één geopereerd, door over de grenzen van organisaties te kijken. Dat kan alleen door echt samen op te trekken. Met een prachtig nieuw ingericht natuurgebied als resultaat.’
