Terugblik: hoogwater op komst

Jasper Stam (Rijkswaterstaat afdeling Verkeer en Watermanagement) waakt vanuit het Water Management Centrum (WMCN) in Lelystad over het rivierensysteem van de Maas en Rijn in Nederland. Hij zag als een van de eersten de hoogwatergolf aankomen. Aan Jasper de taak om een verwachting uit te brengen.

Hoe hoog zou het water worden? Cruciale informatie voor onder andere Carla Sengers (Rijkswaterstaat afdeling Zuid-Nederland). Als operationeel leider informeerde Carla (samen met het hoogwater bestrijdingsteam in Maasbracht) alle partijen in de regio, zodat iedereen de juiste maatregelen kon nemen. Jasper Stam en Carla Sengers van Rijkswaterstaat blikken terug op het hoogwater in Limburg.

Uitzonderlijke situatie

Jasper: ‘Op zaterdag 10 juli 2021 zagen we de eerste tekenen dat de waterafvoer in de Maas zou gaan stijgen. Onze grafieken bleven maar oplopen. Op maandag 12 juli 2021 schoot de verwachting ineens omhoog naar 1500 m³ water afvoer per seconde.'

‘Ter vergelijking: gemiddeld is het 100 kuub rond deze tijd van het jaar. Dit hadden we nog maar 1 keer eerder gezien. Tijdens de hoogwatergolf in Well in de jaren ’80. Alleen nu stopte de grafiek niet met stijgen. We begonnen ons zorgen te maken. Daarom gaven we die maandag een eerste waarschuwing aan de regio.’

Carla: ‘Die waarschuwing vanuit het WMCN voelde heel onwerkelijk. Het was op dat moment stralend weer! De uiterwaarden stonden vol met campinggasten. We zaten zelfs in een laagwater scenario. Maar zo’n bericht neem je natuurlijk serieus.’

‘Die middag overlegden we meteen met het waterschap Limburg, veiligheidsregio’s en Rijkswaterstaat-collega’s. We hadden nog geen idee hoe groot het zou worden. Zo’n grote hoogwatergolf in de zomer, dat vonden we vooral bijzonder.’

‘Dit kan niet kloppen’

Jasper: ‘Hoogwater zien we doorgaans alleen in de winter en het vroege voorjaar. Maar nooit met zulke grote hoeveelheden water. Dus dit was bizar. De afvoerverwachting werd steeds hoger. Onze modellen rekenen continue nieuwe informatie door en stellen eerdere verwachtingen bij.’

‘Uiteindelijk kwam er zelfs een voorspelling uit van ruim 3300 kuub. Dat hadden we nog nooit gezien! Ook niet in de winter. Uiteindelijk werd het 3260 kuub. Maar destijds dachten we: Dit kan niet kloppen.’ ‘In zo’n uitzonderlijke situatie moet je zorgvuldig zijn. Daarom belden we het KNMI en wateronderzoeksinstituut Deltares voor een extra check, die hun eigen onderzoek deden.’

‘Het KNMI voorspelde ongekend veel neerslag en volgens Deltares was er geen enkele reden om aan onze modellen te twijfelen. Dit werd extreem. Vanaf dat moment zaten we in een absurde situatie. Je moet een hoogwaterverwachting gaan afgeven, maar welke?’

De uitdaging van voorspellen met modellen

Jasper: ‘Belangrijk om te weten is: wij doen geen voorspelling, want we hebben helaas geen waarzeggersbol. We geven een verwachting uit, berekend aan de hand van wetenschappelijke modellen. We kunnen het nooit precies weten.’

‘Dat komt omdat het model een verwachting berekent aan de hand van verschillende factoren, die allemaal onzeker zijn. Hoeveel water er in een wolk zit en waar de neerslag precies valt. Het model houdt rekening met die onzekerheden en geeft een spreiding van afvoerverwachtingen: van de beste tot de slechtste uitkomst.’

‘Mensen in de regio, die maatregelen moeten nemen, kunnen natuurlijk niks met zo’n grote onzekerheidsmarge. Daarom brengen we een hoogwaterbericht uit met 1 verwachting. Dit doen we door de uitkomsten van de modellen te combineren met kennis van verschillende experts.’ 

‘Onze modellen draaien de hele dag, onze mensen ook. Er komt continue nieuwe informatie binnen.'

‘Die experts weten welke factoren het model meeweegt en welke niet. Bijvoorbeeld werkzaamheden aan een sluis of begroeiing, waardoor de afvoer van de rivier anders is. Zo gaan de modellen uit van winteromstandigheden en dan heb je geen begroeiing. Daarom is een menselijke blik cruciaal.’

‘Onze modellen draaien de hele dag, onze mensen ook. Er komt continue nieuwe informatie binnen. Bijvoorbeeld hoeveel neerslag er viel in België. Aan de hand daarvan maakt het model weer een nieuwe berekening. Wij bekijken die met een deskundige blik en stellen onze verwachting bij. We stoppen niet na 1 hoogwaterbericht.’

‘Het is begonnen’

Carla: ‘Die woorden vergeet ik nooit meer. Woensdagochtend 13 juli 2021 belde een collega me om 4.00 uur uit mijn bed: ‘Het is begonnen’. Ik stond op, kleedde me aan en reed met de auto naar onze crisisruimte in Maasbracht.’

‘Samen met collega's van Rijkswaterstaat die werken als contactpersonen van de veiligheidsregio’s, communicatieadviseurs, nautisch adviseurs, technisch specialisten en Officieren van Dienst (OvD) vormen we het bestrijdingsteam. Wat stond ons te wachten en welke acties moesten er genomen worden?’

Samen als 1 Rijkswaterstaat

‘Tijdens zo’n crisis zie je goed hoe we als 1 Rijkswaterstaat kunnen werken. Iedereen doet waar hij goed in is. Hoogwaterspecialisten duidden de hoogwaterverwachting voor iedereen. Op basis daarvan namen Rijkswaterstaat en de veiligheidsregio’s belangrijke besluiten. Zoals de evacuatie van een ziekenhuis.’

‘We gingen 24/7 door: 12 uur op, 12 uur af.'

‘Onze afdeling Verkeer- en Watermanagement zorgde dat de stuwen op het juiste moment open waren, zodat het vele water er doorheen kon. Onze afdeling Programma’s, Projecten en Onderhoud stond samen met aannemers paraat om de stuwen weer op tijd te sluiten, schades te herstellen en drijfvuil op te ruimen. Onze communicatiecollega’s hoorden we dagelijks op de radio. Achteraf maakte de vaarwegmarkeringsdienst de vaarweg weer klaar voor gebruik.’

‘We gingen 24/7 door: 12 uur op, 12 uur af. Er kwam ontzettend veel op ons af, maar iedereen hield het hoofd koel. Zelfs collega’s die in getroffen gebied wonen en werden geëvacueerd. Toen we een melding kregen van een gat in de dijk van het Julianakanaal, sprong er direct een Officier van Dienst in de auto om te kijken. Gelukkig bleek het vals alarm. Ik kijk echt met trots terug hoe we het met elkaar, als 1 Rijkswaterstaat, hebben gedaan.’

Beter voorspellen

Jasper: ‘Het is altijd goed om achteraf te kijken of er nog verbeterpunten zijn. Dat onderzoekt Deltares op dit moment. Ze kijken onder andere of we onze modellen kunnen verbeteren en hoe. Bijvoorbeeld door meer factoren mee te nemen in de berekeningen. Zoals begroeiing in de zomer.’

‘Ik ben heel benieuwd naar de onderzoeksresultaten, want: hoe meer factoren het model meeneemt in de berekening, hoe langer de berekening duurt. Dan heb je misschien wel een perfecte voorspelling, maar die krijg je veel te laat. Te laat om maatregelen te nemen of zelfs pas als het al hoogwater is. Dat wil je ook niet.’ 

‘Als ik terugkijk, dan zaten we er best wel goed op. Wat beter kan, is het delen van onze kennis en informatie met de waterschappen en vice versa. Daar werken we nu aan. We moeten onszelf ook niet gek maken. De hoogwatergolf van vorig jaar was echt uitzonderlijk. Dit komt bijna nooit voor.’