Stuivende duinen op Vlieland: ‘Het is een kwetsbaar ecosysteem’
In een laaggelegen land als Nederland is de strijd tegen het water al eeuwenoud en tegelijkertijd nog steeds actueel. Dat wij droge voeten houden, is zeker geen zekerheid. Daar mogen we de helden van het programma Kustlijnzorg voor bedanken.
In de rubriek ‘Held achter de held’ laten we je graag kennismaken met deze kust- en natuurbeschermers. Dit keer: Bertwin Bergman, boswachter van Staatsbosbeheer op het Waddeneiland Vlieland. Hij was nauw betrokken bij het aanbrengen van gaten, zogenaamde ‘kerven’ in de eerste duinenrij, tussen november 2021 en maart 2022. De duinen waren dichtgegroeid met helm en struiken. Op 5 plaatsen zijn de duinen gedeeltelijk afgegraven om de ontwikkeling van de natuur in de duinen en de omgeving verder te stimuleren.
Bertwin, kun je vertellen hoe de plekken voor de kerven zijn geselecteerd?
‘De afgelopen jaren zochten we met Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat, de gemeente, eilandbewoners en deskundigen naar de meest kansrijke locaties voor de kerven. Samen bespraken we allerlei mogelijkheden. Want waar is bijvoorbeeld genoeg ruimte achter het duin om het zand te laten stuiven?’
Kan dat dan geen kwaad, die gaten in de duinenrij?
‘Het afgraven van duinen voelt misschien tegenstrijdig, want een hoge duinenrij aan de kust lijkt veiliger. Maar een steil, smal duin bevat relatief weinig zand en breekt sneller af door sterke golven. Een opengebroken zeereep (duinerij langs het strand) met kerven kan sterke golven beter opvangen. De golven worden gedempt in de stuifkuilen en nemen minder zand mee terug naar het strand. Ook kan er dankzij de kerven meer zand de duinen in waaien en zo zorgen voor duinaangroei. Op deze manier versterken we dus de natuur én de veiligheid van het eiland.’
Wat voor soort natuur streeft Staatsbosbeheer na met deze kerven?
‘Op Vlieland streven we naar ‘grijze duinen’, een type natuur dat we hier in het natuurbeheer stimuleren vanuit Natura 2000. Grijze duinen zijn stabiele zandduinen die ontstaan achter een zeereep, bedekt met een laag kruidachtige begroeiing. Daar hoort een bepaalde beheervorm bij.'
'Onderhoud je deze duinen niet actief, dan verruigt het gebied en verandert het grotendeels in bos. Specifieke soorten die juist in de duinen thuishoren, verdwijnen dan door ‘verstikking'. Het licht raakt de grond niet meer. Je raakt dus unieke natuur kwijt als je niets doet.’
Hoe ging het graven van de kerven in z’n werk?
‘Na alle nodige voorbereidingen, liepen de werkzaamheden tussen november 2021 en maart 2022. Met een bulldozer maakten we de aanzet voor de kerf. Vervolgens hebben we met een soort verticuteerhark, een hele grote vork die wortels en duinen lostrekt, veel helmwortels uit de duinen verwijderd. Dat lijkt in eerste instantie voor hele open duinen te zorgen, maar de natuur herstelt snel. Het zand verstuift naar achter de eerste duinenrij, het helmgras kan weer terug groeien en het zand vasthouden.
'In het najaar, met de harde wind, zie je de positieve effecten van de kerven pas écht. Door de verstuiving vormt daarachter sneller nieuw duin. Nu, na het eerste groeiseizoen, zie je dat er zand tussen de vegetatie achter de duinen ligt. Dit noemen we ‘overpoederen’.’
Waarom wil Staatsbosbeheer zand verder in het duin brengen en waarom zorgt dat voor vitale duinen?
‘De kerven zorgen voor verstuiving: zand blaast vanaf het strand via de kerven het achterliggend duin in. Daardoor waait kalkhoudend zand van de kust verder het eiland op. Dit zand komt in het achterliggende duingebied terecht en dat heeft verschillende voordelen.'
'De begroeiing kan kalk als voedingsstof opnemen. Deze jonge vegetatie is weer belangrijk voor konijnen om te grazen – en konijnen zijn essentieel voor een vitaal duingebied. Zij maken holen waar vogels kunnen broeden, uitwerpselen bemesten de begroeiing en stimuleren nieuwe vegetatie, zoals het duinviooltje. En dat duinviooltje zorgt er weer voor dat de duinparelmoervlinder zich kan voortplanten. Alles is verbonden en afhankelijk van elkaar.’
'Als we natuurbeheer en suppleties goed op elkaar afstemmen, versterken we elkaar.’
Hoe kijk je naar dit project als natuurbeheerder, -kenner en -liefhebber?
‘Om de natuur een handje te helpen, maken wij de eerste aanzet voor de kerven. Vervolgens houden we alles nauwlettend in de gaten. Het is mooi om zoiets dynamisch iedere dag van dichtbij mee te mogen maken. Daardoor is geen dag hetzelfde en het maakt mijn werk als boswachter op Vlieland extra bijzonder. De duinen zijn een kwetsbaar ecosysteem. Maar het geeft mij energie om die balans te herstellen en in ere te houden.'
'We doen dit in nauwe samenwerking met Rijkswaterstaat. Als we natuurbeheer en suppleties goed op elkaar afstemmen, versterken we elkaar.’