15 jaar Strategische Verkenningen: de gewetensfunctie van Rijkswaterstaat

Programmaleider Erna Ovaa vertelt dat het doel van het programma het versterken van het strategisch vermogen van Rijkswaterstaat is. ‘Daarbij gaat het om het vermogen om ontwikkelingen tijdig te zien en koers te kunnen bepalen. Vergelijk het met het kraaiennest van een schip. Vanaf die positie kun je ver vooruit kijken. Maar je kunt ook zien wat de schepen in de omgeving doen en hoe zich dat verhoudt tot de koers van het eigen schip.’

Gewetensfunctie

Ovaa stond in 2009 aan de wieg van het programma. Wat heet: ze zette het eigenhandig op. ‘Bij Rijkswaterstaat hadden we toen net de scheiding van beleid en uitvoering achter de rug’, vertelt ze.

‘Rijkswaterstaat werd agentschap en uitvoeringsorganisatie. De vraag die hierbij ontstond was: welk soort verkenningen heb je nodig voor je eigen strategie, los van beleid? En wat is dat eigenlijk, strategie voor een uitvoeringsorganisatie? Ik vond het geweldig om daar vorm en inhoud aan te geven. In overleg met de hoofdingenieur-directeur en de directeur-generaal mocht ik toen het programma Strategische Verkenningen opzetten.’

In het begin lag de focus vooral op het waterdomein. In 2010 werd dit verbreed tot heel Rijkswaterstaat. ‘Het initiatief daarvoor kwam van de toenmalige plaatsvervangend directeur-generaal Theo van de Gazelle, onze portefeuillehouder in het bestuur van Rijkswaterstaat. Hij vond dat we op die manier perfect invulling gaven aan ‘de gewetensfunctie van Rijkswaterstaat’, zoals ook in het ondernemingsplan ‘Agenda 2012’ stond.’

Traditie

Terugkijkend op 15 jaar Strategische Verkenningen is Ovaa trots op het feit dat het programma in een langere lijn staat bij Rijkswaterstaat. ‘Rijkswaterstaat heeft al vanaf begin jaren 90 een traditie op het gebied van toekomstscenario’s. Deze scenariostudies speelden vaak een rol bij de herijking van de koers van de organisatie, zo eens in de 5 à 6 jaar.’

‘Vanaf 2019 heb ik samen met Hans Peter Benschop van Rijkswaterstaat Bestuursstaf de brede toekomstverkenning Expeditie RWS2050 vormgegeven. Natuurlijk met het team Strategische Verkenningen, maar vooral ook met anderen van buiten en binnen de organisatie. Op basis van de resultaten heeft het bestuur in 2021 besloten tot de nieuwe strategie Kompas RWS. Een heel mooi proces vond ik dat.’

Langzaam

Wat is Ovaa opgevallen in 15 jaar Strategische Verkenningen? ‘Vaak wordt gezegd dat ‘de wereld snel verandert’. Maar als trends en ontwikkelingen in de gaten houden je werk is, blijkt dit best mee te vallen. Dan gaat het eigenlijk heel langzaam, en zie je sommige onderwerpen steeds weer terugkomen.’

Als voorbeeld noemt ze 2 verkenningen uit 2010. ‘De ene verkenning ging over de enorme piek in de vervangingsopgave die eraan kwam en heette Strategie vervanging kunstwerken. We hebben toen een systematiek bedacht waarbij ook rekening werd gehouden met klimaatverandering en omgevingswensen. En gesprekken gevoerd over de stuwen in de Maas met de provincie. De andere verkenning heette ‘De rol van Rijkswaterstaat in gebiedsontwikkeling’ en heeft een drieslag voor de beheerder als handvat opgeleverd. Nu, 14 jaar later, zijn deze onderwerpen nog steeds, of weer, actueel en urgent.’

Dagelijkse materie

Ovaa benadrukt dat het niet raar is dat ontwikkelingen en trends terugkomen en in belang toe- en afnemen.

‘Meestal speelt zo’n ontwikkeling zich al lange tijd op de achtergrond af. Voor experts is het hun dagelijkse materie. Maar op het moment dat het grote publiek er kennis van neemt, ontstaat de ervaring van een ‘razendsnelle’ verandering. Neem AI. Daar heeft iedereen het nu opeens over, maar kunstmatige intelligentie bestond al in de jaren ’50. In 2018 hebben we er als Strategische Verkenningen een editie van de Lichtkogel aan gewijd. Experts stelden in dat boekje dezelfde vragen die nu, 6 jaar later, maatschappelijk zo opspelen. Dus wat is snel? Het is maar net hoe je ernaar kijkt.’