(Een vrouw laat zand op een verlichte glasplaat vallen. Beeldtitel: Programma Strategische Verkenningen. Achter op een zeilschip van zand wappert een vlag waar RWS op staat. Voice-over:) RUSTIGE MUZIEK VOICE-OVER: Om iets te bereiken, stippel je een strategie uit, een koers. (Onder het schip verschijnen pijltjes die naar rechts wijzen. Het schip vaart ook die kant op.) DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER Maar onze omgeving is continu in beweging. (In de bergen kruisen een vrachtwagen en trein elkaar.) Het Programma Strategische Verkenningen zit als het ware in het kraaiennest van de organisatie. Vanuit die positie speuren ze de horizon af, naar ontwikkelingen die eraan komen óf die onder het oppervlak liggen en die een verandering voor de organisatie kunnen betekenen. (De vrouw die bij de verlichte glasplaat staat, veegt met een verfkwast wat zandkorrels weg en werkt verder aan haar zandschilderij.) DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER Ook proberen ze bewegingen van anderen om hen heen tijdig te signaleren. (In het kraaiennest van het zeilschip wijst een man ergens naar met z'n vinger.) DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER Als er mismatches zijn in de organisatie krijgen zij dat vanuit hun positie soms eerder in het vizier dan anderen. (Om een bootje zwemmen haaien.) In overleg met collega's maken de mensen van het team Strategische Verkenningen een inschatting van het belang van wat ze zien. (Een man tikt een andere man aan.) Ze attenderen collega's, zodat die beter kunnen inspelen op de situatie. (Op een verlaten eiland staat een robot te liften.) Voor nieuwe problemen stellen ze nieuwe aanpakken voor. (In het kraaiennest tuurt een robot door een verrekijker.) DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER Zo nodig adviseren ze samen met hun collega's het bestuur om de organisatie lichtjes bij te sturen. (Terwijl twee mannen toekijken, draait een kapitein aan een stuurwiel.) DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER Zo wint Rijkswaterstaat aan strategische kracht het vermogen om in te spelen op ontwikkelingen in de omgeving. (In het zand staat: Programma Strategische Verkenningen Rijkswaterstaat. Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijkswaterstaat. Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Het beeld wordt geel met wit. Beeldtekst: Meer informatie? Kijk op rijkswaterstaat.nl. Een productie van Rijkswaterstaat. Copyright 2017.) DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER TOT HET EIND VAN DE VIDEO
Strategische verkenningen
De wereld om ons heen is voortdurend in beweging. Er doen zich tal van maatschappelijke ontwikkelingen voor en technische innovaties volgen elkaar snel op. Daarbij veranderen ook de verwachtingen van mensen.
Het programma Strategische verkenningen is permanent alert op trends en ontwikkelingen en op de mogelijke impact voor Rijkswaterstaat.
Een open karakter
Het programma heeft een open karakter. Iedere Rijkswaterstaatmedewerker kan signalen over relevante ontwikkelingen aandragen, meedenken over de prioritering en selectie ervan, verkennen van de impact en mee organiseren van discussies over de koers.
Het doel van het programma is om het strategisch vermogen van de organisatie te versterken: het vermogen om ontwikkelingen tijdig te zien en koers te kunnen bepalen.
De rol van strategische verkenner is te vergelijken met die van de persoon in het kraaiennest van een schip. Vanaf deze positie kan hij ver vooruit kijken, maar ook zien wat de schepen in de omgeving doen en hoe zich dat verhoudt tot de koers van het eigen schip. Onderstaande animatie geeft een korte introductie.
Animatie Programma Strategische verkenningen
Trends duiden
Het team van de Strategische verkenningen bij Rijkswaterstaat is voortdurend bezig met het signaleren van ontwikkelingen en trends, het doordenken van deze trends voor Rijkswaterstaat en het verbinden van deze trends binnen de organisatie.
De verkenners houden de maatschappelijke trends en ontwikkelingen in de gaten. Ze doen dit aan de hand van de PESTELD-analyse, waarbij elke letter voor een domein staat: Politiek, Economie, Sociaal-maatschappelijk, Technologie, Ecologie en milieu, Juridisch (legal) en Demografie.
Om ontwikkelingen scherper te duiden benaderen ze actief experts en organisaties buiten Rijkswaterstaat en worden ook de medewerkers van Rijkswaterstaat betrokken. De resultaten van de gesprekken verwoorden ze in korte Early Warning-signalen.
De teamleden halen vooral signalen op over trends en ontwikkelingen die de beslissers bij Rijkswaterstaat onrustig maken, omdat ze niet goed passen op het huidige frame van de organisatie. Wanneer bij hen behoefte is om sommige ontwikkelingen eerst verder uit te diepen, om de impact beter in beeld te krijgen of de discussie te kunnen voeren aan de hand van scenario’s of handelingsopties, starten we hiervoor een strategische verkenning.
Niet alleen de beslissers bij Rijkswaterstaat hebben belang bij de signalen die worden opgehaald. Het team neemt actief contact op met de collega’s als zij een signaal met hen willen delen of gezamenlijk willen kijken welke acties dit signaal vragen.
Brede toekomstverkenning
Ongeveer eens per 5 jaar wordt er een brede toekomstverkenning uitgevoerd, op initiatief van de directeur-generaal met de bedoeling om de strategie van de organisatie als geheel te herijken. Rijkswaterstaat kent inmiddels een lange traditie van dergelijke verkenningen, vaak in de vorm van scenariostudies.
De eerste scenariostudie ‘Nostradamus’ zag in 1992 het levenslicht. Hierna volgenden CREOPS (1995), ISIS (2001), RWS2020 (2008) en de trendstudie RWS Next (2015). Op initiatief van voormalig directeur-generaal Michèle Blom heeft het bestuur in 2019 besloten tot een nieuw strategietraject Expeditie RWS2050. Expeditie RWS2050 is in juli 2021 afgerond.
Met partners van gedachten wisselen
Het team vindt het belangrijk om niet alleen in de eigen organisatie maar ook met partners van Rijkswaterstaat van gedachten te wisselen over wat er op ons afkomt. Dit doen zij onder andere met het trendcahier De Lichtkogel; een platform voor de dialoog met partners over nieuwe trends en ontwikkelingen in onze omgeving en de consequenties voor onze organisatie(s).
We maken 2 keer per jaar samen met collega’s van andere organisaties een trendcahier over een thema dat ons gaat raken en organiseren we een Experience (een trendworkshop) waar geïnteresseerden elkaar kunnen ontmoeten. Hiermee geven we ook de samenwerking met onze partners een duwtje in de rug.
Het thema van de Kraaiennestdag in 2022 was: ‘Snel en langzaam, ver weg en dichtbij; keuzes maken voor de toekomst van onze fysieke leefomgeving.’ De laatste Kraaiennestdag vond op 3 oktober 2024 plaats.
Meer over de werkwijzen
Early Warning
Ontwikkelingen in onze omgeving vroegtijdig signaleren, dat is Early Warning. De signalen kunnen gaan over:
- Maatschappelijke trends en ontwikkelingen: wat komt er op ons af? Wat zijn nieuwe ontwikkelingen, wat krijgt een andere vorm?
- Veranderingen in het krachtenveld: wat doen andere spelers? Komen er nieuwe spelers bij?
- De waardeketen: hoe handelen we zelf? Zijn de verschillende activiteiten van Rijkswaterstaat coherent en consistent met elkaar, en gericht op de waarde voor de (veranderende) samenleving?
We verzamelen Early Warning-signalen als tekens van mogelijke veranderingen. De signalen bestaan uit korte observaties of denkrichtingen, opgetekend uit de mond van experts en organisaties om ons heen.
Over de rode draden door deze signalen voeren we de discussie met de top van Rijkswaterstaat. Wat betekenen ze voor de identiteit van de organisatie, voor de rol en positie? Wanneer moeten we handelen? De signalen worden ook benut op verschillende andere plekken in de organisatie. Zo helpen we Rijkswaterstaat om wendbaar te blijven. Voorbeelden van Early Warning-signalen:
- Spanning tussen de beleving van de burger en de feiten van de overheid
- Juridificering van natuur en klimaat
- Brede welvaart
- Quantumtechnologie
- Verstoorde productieketens
In de publicatie Permanent alert geeft Rijkswaterstaat een kijkje in de keuken van Early Warning. Het stelt andere organisaties in staat om zelf ook aan de slag te gaan met signalen en strategie.
Strategische verkenningen
Soms zien we ontwikkelingen in de maatschappij waarvan we vermoeden dat ze grote impact gaan krijgen op het werk en de organisatie van Rijkswaterstaat. Op deze onderwerpen voeren we strategische verkenningen uit. Externe signalen kunnen de aanleiding zijn, maar ook een opdracht van het Bestuur van Rijkswaterstaat.
Vragen die in de verkenning centraal staan zijn: wat betekenen deze ontwikkelingen voor de identiteit van Rijkswaterstaat, voor de rol en positie, de taken, de organisatie en de handelswijze? Welke strategische keuzen kan Rijkswaterstaat hier maken? De resultaten worden weer besproken in de Groepsraad of het Bestuur, of direct via het verantwoordelijke bestuurslid ingebed in het werkproces.
Enkele voorbeelden van strategische verkenningen zijn:
- Gezondheid en de rol van Rijkswaterstaat
- Smart Shipping
- IThiek
- Cybersecurity
- Blockchain
- Buisleidingen Energietransitie en Ondergrond
- E-law: in de verkenning E-law hebben we de juridische digitaliseringsvraagstukken verkend en antwoord gegeven op de vraag welke strategische consequenties dit heeft voor Rijkswaterstaat
- Infraopgave van de toekomst en de arbeidsmarkt: een verkenning naar kenmerkende veranderingen van de toekomstige infraopgave in relatie tot de huidige en toekomstige spanning op de arbeidsmarkt
Lichtkogel
Met cahierreeks de Lichtkogel wil Strategische verkenningen een platform bieden voor de dialoog met partners over nieuwe trends en ontwikkelingen in onze omgeving en de consequenties voor de organisatie(s).
De Lichtkogel verschijnt 2 keer per jaar. Elke editie gaat over een nieuw thema dat van verschillende kanten wordt belicht. In de redactieraad nemen verschillende partners van Rijkswaterstaat deel, afhankelijk van de trend of ontwikkeling die centraal staat. Daarnaast bevat ieder boekje een katern 'Toekomstgeluiden' met korte bijdragen over andere trends en ontwikkelingen van dat moment.
De Lichtkogel verschijnt in de huidige vorm sinds 2014. De website van de Lichtkogel biedt een overzicht van alle activiteiten rondom de Lichtkogel. Hier kunt u de digitale versie van de Lichtkogel vinden, alle eerdere edities downloaden en meer informatie vinden over de Experience. Via het contactformulier kunt u direct met de redactie in contact komen om u aan te melden als abonnee, gedrukte exemplaren op te vragen of om ideeën over thema's te delen.
Bij iedere uitgave organiseert het team een Lichtkogel Experience. Een actieve sessie in een inspirerende omgeving voor iedereen die meer wil zien en horen over het onderwerp, in gesprek wil gaan en nieuwe contacten wil leggen.
Kraaiennestdag
Het programma Strategische Verkenningen organiseert elke 2 jaar de Kraaiennestdag. Een bijeenkomst waar interne en externe stakeholders bij elkaar komen om met elkaar van gedachten te wisselen over trends en strategische ontwikkelingen. Collega's, partners en andere geïnteresseerden discussiëren en denken mee over strategische vraagstukken van nu en in de toekomst. De eerstkomende Kraaiennestdag vond plaats op 3 oktober 2024 in het Spoorwegmuseum in Utrecht.
In 2009 werd het programma Strategische Verkenningen opgericht. Het programma signaleert trends en ontwikkelingen in de maatschappij en doordenkt de mogelijke strategische veranderingen voor Rijkswaterstaat en partners. 'We signaleren toekomstige problemen, zodat een organisatie als Rijkswaterstaat daar tijdig op kan sturen,' aldus oud pDG van Rijkswaterstaat Theo van de Gazelle. Het team van verkenners werkt op een structurele wijze aan de advisering over strategie.
Wij signaleren de trends van nu en in de toekomst, duiden deze trends voor de Rijkswaterstaat organisatie en voeren in sommige gevallen een nadere verkenning uit op de trends. Met ons werk helpen wij anderen in de organisatie om een afweging over de impact van de trends te maken, daarop een keuze te maken en activiteiten in te zetten.
Over onze werkzaamheden gaat de Kraaiennestdag; wij gaan in gesprek met andere strategen over de signalen en duidingen die wij zien. Dit jaar vieren wij dat het programma 15 jaar bestaat. Ook tijdens de Kraaiennestdag 2024 stonden wij stil bij wat wij in die 15 jaar hebben gesignaleerd en geduid.
De Kraaiennestdag 2024 vond plaats op 3 oktober 2024 in het Spoorwegmuseum in Utrecht. Als u ons formulier invult, ontvangt u de verslagen van de workshops.
