Innovatieve samenwerking bij beheer en onderhoud van de uiterwaarden

Dat komt doordat ze werken volgens de uitgangspunten van WOCU, het Waardengedreven Onderhouds Contract Uiterwaarden. Bij deze innovatieve contractvorm werken partijen intensief samen en stellen met elkaar vast welke werkzaamheden noodzakelijk zijn. Met 1 gezamenlijk doel: veilige en natuurlijke uiterwaarden voor iedereen.

1 team

Het is ruim 2 jaar geleden dat Rijkswaterstaat en de 3 opdrachtpartners de meerjarige onderhoudscontracten (WOCU’s) voor de uiterwaarden langs de IJssel, Rijntakken en Maas hebben ondertekend. Wat zijn de ervaringen nu met deze nieuwe samenwerkingsvorm?

‘In het WOCU is de traditionele rolverdeling tussen opdrachtgever en opdrachtnemer overboord gezet’, vertelt Jan Span van team Rijntakken.

‘We vormen 1 team dat samen vooral kijkt naar wat nodig is. We werken op basis van een jaarplan dat de opdrachtpartners gezamenlijk vaststellen. Er is een vast budget voor het beheer en onderhoud van een uiterwaard en we bespreken samen wat prioriteit heeft’.

‘Als partners betrekken we elkaar vroegtijdig bij de planvorming’, vult Koen Grob van Rijkswaterstaat aan. ‘We gaan regelmatig bij elkaar op de koffie én we zijn ook kritisch naar elkaar. We bespreken waarom we de dingen doen zoals we ze doen, moet het echt op deze manier, kan het efficiënter? Daarbij maken we volop gebruik van de kennis en innovatiekracht van onze partners.’

Veel werk verzet

Erin Hoogenboom, projectmanager bij Rijkswaterstaat vervolgt: ‘Onze opdrachtpartners hebben heel veel werk verzet. Ook al is dat buiten nog niet overal zichtbaar. Ze hebben het nodige onderhoud uitgevoerd zoals maaiwerkzaamheden, snoeien en baggeren.'

‘En tegelijkertijd hebben zij voor de ruim 70.000 ha aan uiterwaarden, verdeeld over meer dan 12.000 grondeigenaren, in kaart gebracht: wat er waar nodig is aan vast onderhoud en waar uitgesteld onderhoud nodig is.'

‘Ook hebben zij kennis gemaakt met grondeigenaren en gebruikers van gronden langs de rivieren, waaronder Staatsbosbeheer, natuur beherende organisaties, boeren, landgoederen, bedrijven en bewoners. Ruim 11.000 ha is eigendom van het Rijk. Al die verschillende eigenaren en belangen vragen om een goede afstemming.’

Meer grip

Rijkwaterstaat en de 3 opdrachtpartners IJsselwaarden, Rijntakken en Maaskracht zijn voor 4 jaar met elkaar in zee gegaan, waarbij verlenging tot maximaal 10 jaar mogelijk is.

Hoogenboom: ‘We werken nu met jaarplannen, dat geeft ons meer grip op veranderende omstandigheden in de uiterwaarden dan bij eerdere contractvormen. Want het is steeds moeilijker te voorspellen wanneer we met natte en droge periodes te maken hebben. Goed onderhouden uiterwaarden zorgen voor droge voeten voor iedereen die woont, werkt en recreëert in de uiterwaarden.’

Span vervolgt: ‘We hebben de uiterwaarden steeds beter in beeld, maken meerjarenplanningen en investeren in onze gebiedskennis. We kunnen dat doen, omdat we een meerjarige samenwerking zijn aangegaan. Daarnaast is er groot onderling vertrouwen en de bereidheid om kennis te delen en van elkaar te leren.’

Hoogenboom vult aan: ‘We hebben de afgelopen 2 jaar gezamenlijk een stevig fundament gelegd voor de toekomst, waarmee we veiligheid en natuurkwaliteit in de uiterwaarden kunnen verbeteren.’

Baggeren

Een van de onderhoudswerkzaamheden die de teams verrichten, zijn het terugdringen van te ver afgekalfde natuurvriendelijke oevers en het uitdiepen van geulen en plassen. Een voorbeeld is project Bakenhof in Arnhem. Daar is baggerwerk verricht in de nevengeul van de Nederrijn om hoogwaterveiligheid te vergroten.

Een ander voorbeeld zijn de werkzaamheden in de Liendensche Waard. De werkzaamheden vinden altijd pas plaats na een uitgebreide en zorgvuldige voorbereiding. Ook de uitvoering gebeurt zeer zorgvuldig. Omdat het gaat om het leefgebied van bijzondere planten en diersoorten en een gebied waar mensen wonen en werken en waar zij fietsen en wandelen.

Grob: ‘Ecologen doen vooronderzoek en begeleiden waar nodig de werkzaamheden, zodat we planten en dieren zo min mogelijk verstoren. Als het nodig is, stellen we werkzaamheden uit, bijvoorbeeld vanwege de kraamtijd van een beschermde diersoort. En we werken op basis van de nodige vergunningen en ontheffingen voor dit soort projecten.’

Maaien en snoeien

De teams doen in de uiterwaarden uiteraard ook het vaste, dagelijkse onderhoud, zoals maaien en snoeien. Daarnaast staan langs de rivier paaltjes en rasters om grazers binnen een bepaald gebied te houden en soms liggen er bruggetjes en duikers. Allemaal objecten die onderhoud nodig hebben. Het is een enorme opgave om goed zicht te hebben op al dit groen en deze objecten.

‘Om een indruk te geven: het areaal van team Rijntakken is gelijk aan dat van de 4 grote steden’, vertelt Hoogenboom. ‘Daarom hebben we gebiedsconciërges aangesteld die fungeren als onze ogen en oren’, weet Span. ‘Zij zijn het aanspreekpunt voor eigenaren en gebruikers van de uiterwaarden’.

Puzzelstukjes vallen in elkaar

Hoogenboom ziet dat het de partners steeds beter lukt om met alle verschillende belangen, wensen en verzoeken rekening te houden. Dat komt doordat de teamleden met elkaar de opgave bespreken. ‘De puzzelstukjes vallen steeds meer in elkaar. Dit blijkt ook uit de reacties die ik krijg: bewoners en bezoekers zijn overwegend positief. Ze zien ons maaien en baggeren, herkennen ons als 1 team, en zijn blij dat ze 1 aanspreekpunt hebben.’

Stevig fundament

De innovatieve manier van samenwerken legt een stevig fundament voor het onderhoud en beheer van veilige en natuurlijke uiterwaarden. Dit helpt volgens Grob om de uitdagingen voor de komende jaren het hoofd te bieden.

‘Vanwege het hoge water en de natte uiterwaarden deze zomer is het op veel plaatsen nog altijd niet mogelijk om maaiwerkzaamheden uit te voeren. Dit vraagt creativiteit en soms ook gewoon geduld van ons allemaal. Ook klimaatadaptatie is een uitdaging. Dat vraagt van de teams veel wendbaarheid: in natte periodes moeten ze bijdragen aan voldoende waterafvoer, in droge periodes moeten ze helpen om water vast te houden.’

Onderdeel van de stevige basis is dat de teams in een centraal systeem vastleggen wat er allemaal langs de rivieren aanwezig is. Van geulen tot keermuren en van paaltjes bankjes tot informatiepanelen. Al die data geeft inzicht in wat er moet gebeuren aan onderhoud en beheer.

‘We kunnen hiermee het riviersysteem als geheel bekijken en betere afwegingen maken van werkzaamheden en kosten’, zegt Span. ‘Zo komen we nog meer in control’, voegt Hoogenboom toe. ‘Dankzij data kunnen we nog beter vooruitkijken en optimaal inspelen op de dynamiek van de uiterwaarden. Zo realiseren we samen het belangrijkste doel van het WOCU: veilige en natuurlijke uiterwaarden voor iedereen.’