Dijkontwerp Marken: veilig en met respect voor de geschiedenis
De huidige dijk om Marken is geen product van een eenmalig groot ontwerp. Verschillende ingrepen en wisselend onderhoud hebben haar door de eeuwen heen gevormd. Met de huidige versterking van de dijk door Rijkwaterstaat komt er straks meer eenheid in het ontwerp. Maar dat betekent niet dat we afscheid nemen van de historische waarden van de dijk.
Een dijk moet in de eerste plaats veiligheid bieden. Een uitdaging waar Nederlandse dijkbouwers hun hand doorgaans niet voor omdraaien. We zijn in een land dat grotendeels onder zeeniveau ligt immers wel wat gewend. Bij het maken van het ontwerp van de nieuwe dijk rond Marken was niet voor niets het motto: safety first, quality too. Veiligheid staat dus op 1. En wat kwaliteit betreft hadden de ontwerpers een extra uitdaging: de cultuurhistorische waarden van deze dijk zo veel mogelijk zien te behouden.
Eeuwenoude dijk
De dijk op Marken is het resultaat van een eeuwenoud proces. Er wordt vermoed dat de bedijking rondom Marken in de 14e eeuw is begonnen. In de loop der tijd zijn de bouwmethodes steeds meer verfijnd.
Door de eeuwen heen hebben er bovendien verschillende onderhoudswerkzaamheden en reparaties plaatsgevonden. Denk aan het ophogen van een verzakking of het herstellen van een doorbraak. Door al die losse werkzaamheden heeft de dijk geen ‘rechttoe-rechtaan’-tracé. Ook de dijkprofielen en de bekleding zijn niet overal hetzelfde, want ook die zijn in de loop der tijd meerdere keren gewijzigd.
200 jaar geleden
Pas in de afgelopen 200 jaar heeft de dijk zijn huidige vorm gekregen. Er is in deze jaren weinig meer veranderd. Wie nu op het kruinpad boven op de dijk loopt, heeft ongeveer dezelfde beleving als iemand die daar 200 jaar geleden stond. De weidse blik op het water, de markante knikpunten in de loop van het pad en de lage en compacte vorm van de dijk die zo goed past bij de fijne schaal van het eiland: allemaal aspecten met cultuurhistorische waarde die zo goed mogelijk behouden moesten blijven bij de dijkversterking.
Cultuurhistorie behouden
Een team van adviseurs ruimtelijke kwaliteit van de gemeente Waterland, de provincie Noord-Holland en Rijkswaterstaat keek mee met het ontwerp van de aannemer. Dat ontwerp, waarbij ook landschapsarchitecten waren betrokken, was compact en sloot aan op de nog aanwezige cultuurhistorische waarden. Ook de bekleding moest worden hersteld. Verder was er aandacht voor een paar maatwerklocaties, zoals de Rozewerf, de vuurtoren, de haven, de Bukdijk en de kruising met de ontsluitingsweg.
Compact en veilig
Met het zoveel mogelijk volgen van het oude tracé blijven de knikken, de aanloopjes en de uitzichten in stand. En kan de karakteristieke aanloop naar de Rozewerf met de ijsbrekers en vervolgens de vuurtoren behouden blijven. Door de nieuwe dijk beperkt naar buiten te leggen met een flauwer aflopend onderwatertalud, kan ook het authentieke, compacte dijkprofiel met zijn smalle kruin en steile taluds in stand blijven.
Ook technisch gezien biedt deze oplossing voordelen. De veenbodem van Marken vormt een zachte ondergrond en is daarmee minder stabiel. Door de nieuwe dijk tegen de oude dijk aan te bouwen, profiteert die daar van een inmiddels gezette bodem wat de stabiliteit ten goede komt, en daarmee ook de bescherming van Marken tegen het water.
Maatwerk
Om de eenheid van de dijk te bewaken, wordt het buitentalud bekleed met zetsteen. Om de kruin compact te kunnen houden is voor stortsteen op de flauwere buitenberm gekozen.
Verder wordt het kruinpad rondom, dus ook de Noordkade, bestraat met identieke klinkers. Dat benadrukt de eenheid en de continuïteit van het wandelpad. De kruising met de ontsluitingsweg, die van Marken een schiereiland maakt, moet eveneens onderdeel worden van dit ‘rondje Marken’
Pad onderlangs bij de Rozewerf
Bij de Bukdijk was maatwerk nodig om duidelijk onderscheid te maken tussen de aftakking van de Bukdijk en de doorgaande omringdijk. Daar komen straks ook een vogelkijkscherm en extra recreatieve voorzieningen.
Maatwerk was ook nodig bij de Rozewerf, waar het kruinpad straks wordt onderbroken met een aftakking naar een pad dat onderlangs loopt. Fietsers en voetgangers passeren dan benedendijks de werf en gaan zo niet meer rakelings langs de huizen. Het is een ingreep die afwijkt van de cultuurhistorie tot nu toe, maar doet wel het meeste recht aan deze bijzondere locatie. En wie weet doen dijkbouwers over 100 jaar misschien wel hun best juist déze ingreep te behouden.
