VOICE-OVER: Tienduizend medewerkers van Rijkswaterstaat werken aan het beheer van onze wegen en wateren. En dat doen ze ook vanuit de lucht. Marcel is mission commander. En ja, dat is echt zo spannend als dat het klinkt. (In gele letters verschijnt de beeldtekst: Ingezoomd. Marcel stapt een loods van de Kustwacht binnen.) RUSTIGE MUZIEK MARCEL: Wat wij doen met het vliegtuig zijn algemene handhavingstaken en toezichthoudende taken vanuit de lucht op zee. We zien op zee van alles gebeuren natuurlijk: olielozingen, mensensmokkel. We houden milieucontrole, toezicht op de visserij, toezicht op mijnbouw, maar ook mensen in nood, schepen in nood, kitesurfers die van de kust afdrijven. Eigenlijk is de Noordzee ook gewoon één grote snelweg, waar allerlei activiteiten plaatsvinden. En ja, iedereen die daar gebruik van maakt heeft zich ook aan regels te houden. Daar houden wij toezicht op. (Hij kijkt in een map met zeekaarten.) MARCEL: De Kustwacht is een interdepartementale organisatie. Dat wil eigenlijk zeggen een samenwerkingsverband. De Kustwacht wordt gevormd door een aantal ministeries. Die leveren mensen en middelen om die Kustwachttaken gezamenlijk uit te voeren. Vaak worden de mensen achterin, wij dus, de mission commander, geleverd door Rijkswaterstaat, maar dat kan ook zijn: de Belastingdienst, in de vorm van Douane, of de Koninklijke Marechaussee. Daarnaast zitten er nog piloten van Defensie aan boord. Dat kan zijn van de Koninklijke Marine of van de Koninklijke Luchtmacht. Wat Rijkswaterstaat in de lucht doet is eigenlijk toezicht houden op milieu, maar omdat we met een gemixte crew werken zijn we dusdanig opgeleid dat we elkaars taken kunnen opvangen als dat mogelijk is. Alleen, mijn taakaccent ligt iets meer bij milieu en dat van de Koninklijke Marechaussee meer bij smokkel van mensen, bijvoorbeeld. (Met een collega stapt Marcel over de landingsbaan. Ze stijgen op met een vliegtuigje waarop Kustwacht staat. Aan boord draagt Marcel een headset.) HEROÏSCHE MUZIEK Wat we doen, is: vanuit hier sturen we het vliegtuig aan. Je vertelt de piloten waar je heen wil, hoe hoog, hoe laat je er wil zijn, welke route je daarvoor neemt. Verder ben ik verantwoordelijk voor de communicatie met de Kustwacht. (Hij kijkt uit het vliegtuigraam.) MARCEL: We hebben een melding gehad van een vaartuig. Dat ligt ten anker en heeft wat wit schuim om zich heen zien drijven. Dus daar gaan we eerst eventjes kijken en mogelijk kunnen we zien of het daar om een verontreiniging gaat of dat het misschien iets anders is. MARCEL: We zagen daar dat het water al dusdanig stillag dat er veel algen omhoogkomen. Dat is wat je vaker ziet. En we vermoeden dan ook dat hij... dat hij die algen in de vorm van het schuim gezien heeft. En... we vervolgen onze route. (Ze vliegen verder tussen de wolken.) VREDIGE MUZIEK Van jongs af aan zit het erin. Als er iets gebeurt, wil ik vooraan staan. Eigenlijk was ik werkzaam bij de Koninklijke Marine. Op de Lynx-helikopter ben ik onder andere rescue-zwemmer geweest. Negen maanden per jaar was ik van huis en toen kwam de eerste kleine en toen dacht ik: misschien wordt het tijd om iets meer thuis te zijn. Toen kwam er een functie voorbij bij Rijkswaterstaat als hydrografisch surveyor. Dus eigenlijk met de zeegaande zeeschepen van Rijkswaterstaat doordeweeks de zee op, en ik heb dat toen 2,5 jaar gedaan. Op een gegeven moment was er iemand in nood. Ik zat op dat schip bij Rijkswaterstaat en er werd 20 kilometer verderop een persoon vermist die in het water terechtgekomen was vanaf een schip. En ja, wij gingen er met 5 knoopjes naartoe en werden ingehaald door reddingsboten, speedboten, het vliegtuig onder andere, en ik keek naar boven en ik denk: ja... eigenlijk hoor ik daar te zitten en niet hier. Dus daar is waar de actie is. Toen wist iemand mij te vertellen op dat schip: Goh, er zit er ook eentje aan boord van ons. Dus gesolliciteerd, aangenomen en helemaal gelukkig hier. (Hij bekijkt beelden van vaartuigen.) De Noordzee is een van de drukst bevaarde zeeën ter wereld, dus het is niet zo dat wij ieder vaartuig dat zich daar bevindt kunnen inspecteren. Maar heel veel schepen die zich op de Noordzee bevinden, dat is ook gewoon routine. En het is juist de truc om daar de schepen tussenuit te vissen waarvan wij denken dat het mogelijk interessant is om die nader te inspecteren. (Voor hem is zijn collega aan het werk.) We zien een zeiljacht varen in de buurt van een olieplatform. Een olieplatform heeft een veiligheidszone van 500 meter om zich heen. Daar mag je niet binnen komen, voor de veiligheid van het platform én het vaartuig. Wat wij dan doen, is: daarnaartoe, foto's nemen van de situatie, en we proberen contact te krijgen met het desbetreffende zeiljacht om hem te vertellen dat hij de andere kant op moet, en soms ook om hem te vertellen dat hij daar een proces-verbaal voor krijgt. RADIOCOMMUNICATIE TUSSEN DE KUSTWACHT EN HET ZEILJACHT MARCEL: Hebbes. Oké. (Marcel loopt door het vliegtuig.) RUSTIGE MUZIEK Onze vluchten zijn zeker ook... hebben een preventieve werking. Als je 10, 15 jaar geleden keek, dan hadden we bij een vieruursvlucht acht tot twaalf olievlekken van minerale olie, dus illegale lozingen. Tegenwoordig zien we die niet meer en dat komt door intensief patrouilleren, een lik-op-stukbeleid. En als je echt het verschil hebt kunnen maken vanuit de lucht, dat je mensen hebt kunnen helpen die hulpbehoevend zijn, ja, dan maakt dat de dag wel compleet. (In gele letters verschijnt de beeldtekst: Ingezoomd. Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijkswaterstaat. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Beeldtekst: Meer weten over werken bij Rijkswaterstaat? Kijk op werkenbij.rws.nl. Een productie van Rijkswaterstaat. Copyright 2022.) DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT NOG EVEN VERDER EN STOPT DAN
Oliebestrijding bij calamiteiten
Grote olierampen zijn Nederland nog altijd bespaard gebleven. Maar het komt regelmatig voor dat schepen olie verliezen, bijvoorbeeld door een ongeluk, of werkzaamheden in de haven.
Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het voorkomen van verontreinigingen, beperken van de gevolgen en opruimen van gelekte olie.
Olieverontreinigingen
Rijkswaterstaat beheert de rijkswateren van de Noordzee en de Nederlandse binnenwateren. Dagelijks worden in de havens, rivieren en kanalen veelal kleine verontreinigingen gemeld, veroorzaakt door onoplettendheid tijdens werkzaamheden. Wekelijks moeten we olieschermen gebruiken om verontreinigingen in te dammen en zo verspreiding naar de omgeving te voorkomen. Met speciale vaartuigen en systemen worden de vervuilingen opgeruimd door specialistische bedrijven, waarbij ook materieel van Rijkswaterstaat kan worden ingezet.
Verontreinigingen op onze binnenwateren sporen we op met patrouillevaartuigen, drones en een helikopter. Als er meldingen binnenkomen over de Noordzee, spoort een kustwachtvliegtuig de olie op. Rijkswaterstaat beoordeelt vervolgens de ernst van de vervuiling en probeert de veroorzaker op te sporen voor vervolging.
Handhaven vanuit de lucht? Ingezoomd: Mission Commander
Voorbereiding op olierampen
Rijkswaterstaat neemt verschillende maatregelen om goed voorbereid te zijn op olierampen. Langs de kust en de binnenwateren staat materiaal om olievlekken te verwijderen strategisch verspreid. Ook maken we risicoanalyses en brengen we de mogelijke effecten van olierampen op de natuur en economie in kaart.
Voor alle wateren zijn op basis hiervan responsetijden voor de verkenning van de ernst, indammen van de verontreiniging en het opruimen ervan vastgesteld. De door Rijkswaterstaat ingehuurde bedrijven moeten voldoen aan deze responsetijden. Deze responsetijden variëren, afhankelijk van de risico’s en de effecten van de verontreiniging voor de omgeving.
Voor bijzondere natuurgebieden, zoals de Waddenzee, stellen we extra eisen. De uitwerking van de bruikbare technieken voor het opruimen van aangespoelde olie in de Waddenzee staan in het Ecologisch Spoorboekje Waddenzee. Zo zorgen we ervoor dat bij een dreigende olievervuiling op alle rijkswateren adequaat wordt ingegrepen.
Oefeningen
Rijkswaterstaat oefent regelmatig met de eigen organisatie en middelen om zich voor te bereiden op een grootschalige olieverontreiniging. In 2017 organiseerde Rijkswaterstaat een 3-daagse oefening met de naam 'Olie Alert Waddenzee'. Hierbij is de besluitvorming met de bestuurlijke partners rond de Waddenzee geoefend en de operationele inzet met diverse soorten schepen op zee; in de zeegaten en de ondiepe delen van de Waddenzee. Op droogvallende platen en de kust zijn speciale voertuigen en vrijwilligers ingezet. De samenwerking met partners zoals hulpverleners, gemeenten, defensie, natuurbeheerders en vrijwilligers stond bij deze oefening voorop.
Inzet drones bij verkenning van olieverontreiniging
Een dagelijks overkomende satelliet kan olieverontreinigingen op de Noordzee waarnemen. Bij een waarneming op de satellietbeelden zal Rijkswaterstaat het kustwachtvliegtuig naar de locatie sturen voor verificatie. Bij een grote olieverontreiniging op open wateren, zoals het IJsselmeer en bij een verspreide verontreiniging op rivieren en kanalen, kan deze verkend worden met een drone, helikopter en/of vliegtuig.
Sinds kort is er binnen Rijkswaterstaat een team dronepiloten in piket bereikbaar voor inzet bij calamiteiten op het water of op de weg. Voor de verkenning van een olieverontreiniging met een beperkte verspreiding in havens of kanalen is een drone uitermate geschikt. De beelden vanuit de lucht geven een overzicht van de verspreiding van de olie, de besmeuring van objecten en oevers en natuur. Maar bieden ook inzicht in de effectiviteit van geplaatste olieschermen en voortgang van het opruimen. Daarnaast zijn de dronebeelden direct beschikbaar voor de betrokkenen op de kant of aan boord van de opruimvaartuigen.
Opruimsystemen
Olie kan van het wateroppervlak worden verwijderd met speciale absorptiemiddelen, skimmers en veegsystemen. Bij kleine verontreinigingen zetten we absorptiemiddelen in. Deze hebben vaak de vorm van drijvende worsten en zijn gevuld met sterk waterafstotend en olieabsorberend materiaal.
Bij grotere verontreinigingen zetten we skimmers in. Dit zijn drijvende apparaten, waarmee we de olielaag verwijderen zonder veel water mee te nemen. De olie loopt over de rand van de skimmer, blijft plakken aan borstels of aan een draaiende rol. Vervolgens pompen we de olie naar een tankauto of schip.
Naast skimmers worden op open water ook veegsystemen ingezet. Een voorbeeld hiervan is het oliebestrijdingsvaartuig m.s. Arca op de Noordzee. De Arca heeft 2 veegarmen van bijna 15 m lang waarmee het schip de olie ‘opslurpt’. Met behulp van de armen concentreert het vaartuig de olie en vervolgens pompt het de olie de naar de tanks van het vaartuig. Bij grote rampen kunnen we bestaande tankers, zandschepen of sleephopperzuigers uitrusten met veegsystemen.
Een ander veegsysteem dat Rijkswaterstaat gebruikt is een zogenaamde buster. Er zijn verschillende afmetingen beschikbaar, afhankelijk van de toepassing op zee, grote meren, rivieren en havens. Met de buster verzamelen we, net als met de veegarm, de olie varend. Daarna voeren we het geconcentreerd af naar de opslagtanks van het schip.
Olieschermen
Om een olieverontreiniging in te dammen en verspreiding te voorkomen kunnen we olieschermen inzetten. Een oliescherm bestaat uit een vast of opblaasbaar drijflichaam met een scherm onder het wateroppervlak. Deze schermen variëren in lengte (10 tot 200 m) en kunnen, indien nodig, aan elkaar gekoppeld worden. In havens gebruiken ze olieschermen van 50 cm hoog, maar op zee moeten de schermen vanwege de golven 2 m zijn. Soms worden olieschermen tussen 2 schepen door de verontreiniging getrokken. Zo kunnen we de gemorste olie verzamelen. Doordat olie lichter is dan water, blijft het aan de oppervlakte drijven en is het opruimen van de olie eenvoudig.
Internationale hulp
Nederland heeft afspraken met Duitsland en Denemarken om elkaar met oliebestrijdingsmaterieel te helpen bij een grote ramp op de Noordzee, ten noorden van de Waddenzee. Met België zijn soortgelijke afspraken voor de bescherming van de monding van de Westerschelde. Ieder jaar vinden er gezamenlijke oefeningen plaats. Daarnaast hebben de landen rond de Noordzee, Oostzee en Ierse Zee in het Verdrag van Bonn vastgelegd dat ze elkaar helpen bij een grote ramp op zee. De EMSA (European Maritime Safety Agency, onderdeel van de EU) stelt oliebestrijdingsschepen ter beschikking.
Opvang met olie besmeurde vogels
Bij een olieramp op zee kan het voorkomen dat met olie besmeurde vogels aanspoelen op de kust. Voor de opvang en verzorging van deze vogels heeft Rijkswaterstaat de SBV (Samenwerkingsregeling afhandeling Besmeurde Vogels) gemaakt met afspraken tussen de vogelasielen en vrijwilligers langs de kust, het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de kustgemeenten, onderzoeksinstituten en internationale hulporganisaties.
Bij de opvang van veel vogels stelt Rijkswaterstaat een TOV (Tijdelijke Opvangcentra voor Vogels) beschikbaar met speciaal ingerichte tenten en middelen voor het schoonmaken en verzorgen van de vogels. Na rehabilitatie worden de vogels weer uitgezet in de natuur. In de zomer van 2018 is de TOV ingezet bij een grote olieverontreiniging in de haven van Rotterdam waarbij honderden zwanen met stookolie werden besmeurd.