Factsheet: Fiets- en voetgangerspont

Mogelijke interventies zijn:

• Een nieuwe pontverbinding realiseren.
• Een bestaande pont uitbreiden. Bijvoorbeeld het inzetten van een extra (spits)pont of verlengen vaartijden.
• Stimuleren van het gebruik van de pont. Dit kan door middel van communicatie en aanpassen van tarieven. Het realiseren/ uitbreiden van een pontverbinding gaat altijd samen met stimulering van het gebruik. Voor meer over communicatie, zie de Factsheet: Mobiliteitsadvies en Factsheet: Online- en socialmediacampagnes.

De verschillende praktijkvoorbeelden van de inzet van een pont bij wegwerkzaamheden staan in de tabel hieronder bij bereikbaarheidseffecten.

Bereikbaarheidseffecten

De bereikbaarheidseffecten van de inzet van een pont zijn situatieafhankelijk en hangen sterk samen met het knelpunt dat ontstaat door de werkzaamheden: de duur van de werkzaamheden en de gehinderde verkeersstromen. Als de brug of tunnel is afgesloten voor enkel fietsers is de inzet van de pont gericht op het in stand houden van de bestaande fietsverbinding. Als al het verkeer wordt afgesloten kan de inzet van een pont naast de behouden fietsverbinding ook een alternatief zijn voor de auto.

Bij alle projecten in de tabel is de pont voor fietsers gratis gemaakt in de periode van de werkzaamheden. In sommige gevallen (Velsertunnel, Heinenoordtunnel, A10 West) is de pont ook beschikbaar voor autoverkeer, maar is de pont geen onderdeel van een omleiding door de beperkte capaciteit voor auto’s. In de tabel staat informatie over de projecten en het effect op de bereikbaarheid weergegeven in automijdingen per dag tijdens de werkzaamheden.

Bereikbaarheidseffecten

Project	Jaar	Afgesloten voor	Interventie	Gebruik pont Reizigers per dag	Bereikbaarheidseffect Automijdingen per dag
A29 Haringvlietbrug	2023	Al het verkeer	Nieuwe pontverbinding	345 fietsers	Fietsverkeer behouden + 25 (7% extra fietsers ten opzichte van fietstellingen brug
A29 Heinenoordtunnel	2023	Autoverkeer 4 weken	Stimuleren van 3 bestaande ponten Stimuleren veer Nieuw-Beijerland	1060 fietsers, 570 bromfietsers, scooters, motoren	N.B.
			Stimuleren veer Puttershoek	810 fietsers	575* (243% extra fietsers ten opzichte van pontreizigers 2021)
			Inzet extra pont Rhoonseveer	770 fietsers	585* (320% extra fietsers ten opzichte van pontreizigers 2021)
N3 Papendrechtse brug	2022	Fietsers	Nieuwe pontverbinding	800 fietsers	Overstappers van fiets naar auto voorkomen
A10 West	2017	Autoverkeer	Inzet extra pont bij bestaande veer	N.B.	N.B.
A22 Velsertunnel	2016	Al het verkeer	Inzet extra pont bij bestaande veer	5500 reizigers	1500 (40% extra reizigers)

*aanname dat alle extra fietsers op de pont de auto hadden gepakt tijdens de werkzaamheden, als de pont er niet was geweest. N.B. betekent informatie niet beschikbaar

Fietsers blijven fietsen

Mensen die via de bestaande oeververbinding fietsen, kunnen dat door de (nieuwe) pontverbinding blijven doen tijdens de afsluiting. Doordat de gebieden op deze manier bereikbaar blijven stappen mensen niet of minder over op de auto (ongewenste modal shift). Een toename van autoritten ten koste van fietsritten wordt zo veel mogelijk voorkomen.

Bij werkzaamheden aan de Papendrechtse brug in 2022 was enkel de fietsverbinding afgesloten. De pont was een alternatief voor de fietsers die normaal gesproken over de brug rijden. Gemiddeld per dag gebruikten ruim 800 fietsers de nieuwe pontverbinding. De passantentellingen uit 2019 zijn helaas niet vergelijkbaar met de tellingen van de pont, omdat seizoensinvloeden en corona hier een grote rol spelen. De brug is niet afgesloten voor autoverkeer dus verwachten we geen overstappers van de auto naar de fiets. Echter is door de pont wel voorkomen dat fietsers niet overstappen op de auto.

Bij werkzaamheden aan de Haringvlietbrug in 2023 was de oeververbinding voor al het verkeer afgesloten. Voor fietsers en landbouwverkeer zijn twee veerponten gerealiseerd. Door de pont hoeft het verkeer dat normaal gesproken via de parallelbaan gaat (fietsers, voetgangers, landbouwverkeer) niet ver om te rijden en is de bereikbaarheid voor deze groep tijdens de afsluiting van de brug behouden. Bij de Heinenoordtunnel is een deel van de extra reizigers op de pont voorheen fietser via de tunnel.

Automobilisten stappen over op de fiets

Autoverkeer zal hinder ervaren door een afsluiting van een brug of tunnel omdat zij om moeten rijden en er drukte ontstaat op de alternatieve routes. Dit kost hen een aanzienlijk langere reistijd, waardoor de fiets ten opzichte van de auto aantrekkelijker wordt. Dit geldt bij de afsluiting van de Haringvlietbrug en de Heinenoordtunnel. Bij de Haringvlietbrug zijn er 7% meer fietsers die de pont gebruiken tijdens de werkzaamheden (345 fietsritten per dag) dan passantentellingen op de brug voorgaand aan de werkzaamheden (320 fietsritten per dag). Met de aanname dat de extra fietsers uit de auto komen is er sprake van 25 automijdingen per dag. Bij de Heinenoordtunnel zijn er zelfs 280% meer fietsers die de pont gebruiken ten opzichte van de fietsers op de pont voor de werkzaamheden. Deze extra fietsers zijn deels fietsers die normaal gesproken via de tunnel gingen en nu de pont gebruiken. Het andere deel zijn fietsers die overstapten uit de auto.

Bij de werkzaamheden aan de Velsertunnel is de capaciteit van de bestaande pont vergroot door extra afvaarten. Fietsen zou sneller moeten zijn dan met de auto omrijden via een andere drukke tunnel. Het gebruik van de pont is met 1.500 extra reizigers 40% hoger dan voorafgaand aan de werkzaamheden. Alle extra reizigers via de pont zijn van de auto overgestapt op de fiets.

Effecten lange termijn

Uit evaluaties blijkt dat wanneer automobilisten door wegwerkzaamheden tijdelijk een ander vervoermiddel gaan gebruiken, zoals de fiets of de e-bike, een deel dit gedrag vasthoudt na afronding van de werkzaamheden, als blijkt dat het alternatief voldoende aantrekkelijk voor hen is. Hetzelfde geldt voor de afsluiting van een oeververbinding, waarbij een fietsroute via de pont een aantrekkelijk alternatief kan zijn.

Door de afsluiting van een fietsverbinding kunnen bestaande fietsers tijdens de werkzaamheden een andere modaliteit gaan gebruiken. Het effect hiervan kan zijn dat fietsers overstappen op de auto of het ov. De inzet van de pont voor fietsers draagt eraan bij dat zo min mogelijk fietsers overstappen naar de auto, ook op lange termijn.

We zien dat wanneer de pont na de werkzaamheden nog steeds beschikbaar is, het gebruik ervan toeneemt. Bij de Velsertunnel is het gebruik van de pont tijdens de afsluiting 40% hoger, na de werkzaamheden blijft het gebruik 15% hoger dan in de periode vóór de afsluiting van de oeververbinding. Dat betekent dat ruim een derde deel van de extra gebruikers tijdens de afsluiting het gedrag vasthouden na de heropening van de tunnel. Bij de ponten bij de Heinenoordtunnel wil 40% van de reizigers wil als de Heinenoordtunnel weer open is de pont blijven gebruiken, 38% wil dit misschien.

Duurzaamheidseffecten

Fietsen is duurzamer dan het gebruik van de auto of het ov en dat geldt ook als er een elektrische fiets of speedpedelec wordt gebruikt. Een stijging van het aantal fietsers ten koste van autoritten zorgt voor een reductie van emissies. Fietsen zorgt ook voor minder vervuiling in de vorm van fijnstof, geluid en lichtvervuiling dan autoritten en er zijn positieve effecten op de gezondheid.

Voor een automijding wordt uitgegaan van een gemiddelde reisafstand van 7,5 km en de gemiddelde uitstoot op basis van het wagenpark 2023 (KEV 2022 bewerking door MuConsult).

Deze afstand ligt tussen de gemiddelde verplaatsingsafstand woon-werkverkeer van de fiets (5 kilometer, CBS 2022) en de e-bike (10 km, KiM, 2022). Het aandeel van de e-bike is lager dan de fiets, maar omdat het over fietsroutes over water gaat zijn de afstanden vaak groter dan gemiddeld.

Emissiereductie* (besparing in kg/automijding)

CO2	NOx	PM10
1,1	0,0014	0,00015

*Uitstoot van de pont is hier niet in meegenomen. Positief is dat een toenemend aantal veerverbindingen wordt geëlektrificeerd, zoals de pont in Velsen.

Kosten

Voor het stimuleren van de pont (onderdeel van elk project) gelden de volgende kostenposten:

• projectkosten
• marketing
• overtocht afkopen (gratis maken voor de reiziger)

Bij het uitbreiden van een bestaande veerverbinding komen de volgende kosten erbovenop:

• personeel
• brandstofverbruik
• eventuele extra pont of pontjes

De kosten van een pont verschillen als de pont openbaar aanbesteed wordt, gehuurd wordt (Haringvlietbrug) of eigendom van een overheid is (Papendrechtse brug).

Bij het realiseren van een nieuwe pontverbinding komt de volgende kostenpost erbovenop:

• aanleg voorzieningen

Bij de Haringvlietbrug ging het om de volgende kosten: veerstoep bouwen, waterbodemonderzoek, baggeren, pontons en een (fiets)route naar de pont via rijplaten.

In de tabel zijn de kosten van de projecten waarvan ze bekend zijn weergegeven. De verwachte investering is een inschatting en geen gerealiseerd project.

Kosten van de projecten

Casus	Pont	Aanleg voorzieningen	Projectkosten
Haringvlietbrug (2023) Fiets- en voetgangerspont	€250.000	€250.000	€100.000
A10 West (2017)	€180 per dienstregelinguur	n.v.t.	N.B.
Verwachte investering (ponton, loopbrug en walinfrastructuur zoals voet- en fietspaden, wachthuisje en informatieborden.)*	n.v.t.	€500.000	n.v.t.

*Spaarnwoude, MuConsult, Personenvervoer over water (2015). Dit geeft een algemeen beeld over de kosten voor aanleg voorzieningen maar dit zijn niet de kosten van een gerealiseerd project.

Aandachtspunten en variabelen die van invloed zijn

Context die van invloed is op de effecten

• Wegwerkzaamheden voor autoverkeer al dan niet met volledige afsluiting kunnen ervoor zorgen dat fietsen aantrekkelijk wordt, als de extra reistijd voor het autoverkeer door de omrijafstand relatief groot is. De mate waarin de fietsverbinding met de pont concurrerend is ten opzichte van de auto is van invloed op het aantal automijdingen.
• De totale ritlengte tussen herkomst en bestemming via de pont heeft invloed op de mate waarin de fiets gebruikt wordt. Mensen zijn bereid om maximaal 15 km af te leggen op de (e-)fiets (KiM, 2022).
• Het gebruik van de fiets kent bovendien seizoensinvloeden: bij mooi weer, in de lente en zomer, wordt meer gefietst dan als het regent, koud en donker is in het najaar en de winter.
• De bekendheid van de pont onder reizigers kan worden vergroot door middel van communicatie via werkgevers, scholen en andere stakeholders.
• Er zijn diverse flankerende maatregelen mogelijk om fietsen te stimuleren, die gelijktijdig met de werkzaamheden worden uitgevoerd, zie ook de Factsheet: Fietsbeloningsprojecten.

Kwaliteit van de veerverbinding

• Comfort en veiligheid van de fietsroute naar de pont. Tijdelijke verkeersmaatregelen kunnen zorgen voor een veilige fietsroute naar de aanlegplaatsen van de pont. Denk hierbij aan een directe route, openbare verlichting, een tijdelijk fietspad en veilige oversteekplaatsen. Op de fietsroutes naar de pont van de Papendrechtse brug is er extra verlichting aangebracht en een tijdelijk fietspad aangelegd, zodat fietsers niet meer over een doorgaande weg hoefden en de (sociale) veiligheid verbeterde.
• Een (overdekte) wachtruimte en andere voorzieningen kunnen de kwaliteit ook bevorderen.
• Om geschikte vaartijden en benodigde capaciteit te bepalen is het belangrijk om na te gaan hoeveel passanten op verschillende (piek)momenten verwacht worden en hoe de gebruikersaantallen gedurende de dag variëren. Vaak zijn de vaartijden niet 24 uur per dag en moet voor de nachtelijke uren alsnog een omleiding worden gefaciliteerd. Op piekmomenten kan er een extra spitspont worden ingezet zoals bij de pont bij de Velsertunnel is gedaan. Op basis van de enquêteresultaten van de Papendrechtse brug zouden gebruikers graag zien dat de pont in de drukke periodes vaker vaart, zodat de wachttijd minder wordt, de afvaartijden beter aansluiten bij de werktijden en de pont minder druk is.
• Snelle overstapmogelijkheden op het ov kunnen gerealiseerd worden met aanlegplaatsen van de boot op maximaal enkele minuten loopafstand van (OV-)knooppunten. Als dit niet mogelijk is kan er gedacht worden om een busverbinding te laten aansluiten of een pendelbus in te zetten zoals bij de Haringvlietbrug.
• Duidelijkheid over de vertrektijden en bewegwijzering (bijvoorbeeld via een app) draagt eveneens bij aan een betrouwbare reistijd, en heeft daarmee een gunstige invloed op het gebruik.

Organisatorische leerpunten

• Verkrijgen van benodigde vergunningen voor het op- en inzetten van tijdelijke verkeersmaatregelen, zowel op de wal als op het water. Hierbij moet rekening worden gehouden met proceduretijden van de vergunningen. Bij de werkzaamheden van de Papendrechtsebrug was dit een knelpunt.
• Informeren van stakeholders zoals omwonenden, werkgevers en scholen speelt ook een belangrijke rol voor het gebruik van de pont. Via het netwerk van Zuid-Holland Bereikbaar zijn belanghebbenden tijdig geïnformeerd over de werkzaamheden en de beschikbaarheid van de pont bij de Papendrechtse brug.
• Wees ervan bewust dat pontjes al snel een niet weg te denken dienst zijn, die de gebruikers in het hart sluiten. Bij succes ontstaat vaak de behoefte om de pont na de werkzaamheden in te blijven zetten, zoals de pont bij de Velsertunnel. Vroegtijdig nadenken over de financiering daarvan moet dan mee worden genomen.

Vragen of opmerkingen over de Toolbox Slim Reizen?

Heeft u vragen of opmerkingen over de Toolbox Slim Reizen? Neem dan contact met ons op via het contactformulier.