Factsheet: Innovaties doorstroming fietsers

Deze factsheet richt zich op innovaties en slimme oplossingen die de doorstroming van fietsers bevorderen, zoals het verminderen van wachttijd bij verkeerslichten en het herkennen van fietsers bij verkeerslichten. Door het toepassen van deze technologieën verkorten we reistijden en maken we fietsen een nog aantrekkelijkere keuze. Innovaties dragen zo bij aan een duurzamere, veiligere en fietsvriendelijkere toekomst.

Het is lastig om exact te bepalen wat de effecten van deze innovaties zijn op het aantal fietsbewegingen, maar er zijn aanwijzingen dat er sprake is van een positieve invloed op het aantal fietsbewegingen. Zo is te zien dat het fietsgebruik in Rotterdam, een stad waar veel innovaties zijn geïmplementeerd in de afgelopen jaren, jaarlijks met 4% groeit. Bij enquêtes ter evaluatie worden innovaties voor fietsdoorstroming ook specifiek genoemd als reden om vaker te gaan fietsen.

Voor veel innovaties zijn verkeerslichten van belang. Door nieuwe toepassingen op het verkeerslicht kunnen ze bepalen wanneer het gewenst is om groen of juist rood te geven om zo de doorstroming van fietsers te bevorderen. Verkeerslichten bestaan in 2 verschillende uitvoeringen: het klassieke verkeerslicht (VRi) en het slimme verkeerslicht (iVRI).

Beide kunnen goed gebruikt worden voor de innovaties die aan bod komen in deze factsheet. Verschil is dat iVRI’s extra data kunnen ontvangen zoals de exacte positie van voertuigen. Alle VRI’s werken nog met detectielussen. Dat zijn sensoren in de weg die fietsers detecteren en fietsintensiteiten meten. Per situatie wordt zorgvuldig bepaald hoe verkeerslichten voor fietsers het beste afgesteld kunnen worden.

In deze factsheet komen 6 typen innovaties aan bod. Per innovatie wordt het gebruik, het effect, de kosten en aandachtspunten behandeld.

Type maatregelen in deze factsheet:

• Peloton koppeling voor fietsers
• Informatieve verkeerslichten / Fietslicht-informatiepaneel (FLIP)
• Regensensor
• Groenvoorspellers
• Groene golf / Volggroen
• Schwung-app

Maatregel en effecten: Peloton koppeling voor fietsers

Beschrijving

De insteek van deze innovatie is dat groepen fietsers sneller voorrang krijgen bij een verkeerslicht, en het vindt zijn uitwerking op verschillende manieren. In Rotterdam wordt Peloton koppeling gedaan met zogenaamde ‘verweg detectielussen’.

Hierbij worden lussen verder van het verkeerslicht geplaatst en ook de verkeersregeling moet wordt hierop aangepast. Wanneer hier minimaal 3 fietsers samen gedetecteerd worden is de kans aanwezig dat ze sneller een groen licht zullen krijgen of het verkeerslicht op groen blijft staan.

Peloton koppeling kan ook gedaan worden middels slimme camera’s. Zo gebeurt dit in Hengelo onder de naam Fietsketting. In de steden Breda, ’s-Hertogenbosch, Amersfoort en Helmond werkt dat vergelijkbaar en wordt het Fiets Peloton Module genoemd, ofwel FMP.

De software in combinatie met de camera’s bepalen op basis van het aantal fietsers en hun snelheid of het verkeerslicht bij de stopstreep sneller op groen springt. Bij minimaal 3 fietsers is de kans daardoor groter dat ze minder lang hoeven te wachten.

Daarnaast heeft peloton koppeling met camera’s het voordeel dat het mogelijk is om de cycli aan te passen aan de verkeersdrukte. Wanneer het druk is met fietsers, kan er 2 keer groen gegeven worden in 1 cyclus. Dit verkleint bijvoorbeeld de kans dat de laatste fietsers uit een groep door rood rijden (bijvoorbeeld in het geval van scholieren).

Sneller groen licht is alleen niet altijd mogelijk. Bijvoorbeeld bij situaties met een ambulance, een bus of drukte met veel auto’s.

Bereikbaarheidseffecten

Breda, ’s-Hertogenbosch, Amersfoort en Helmond gebruiken als onderdeel van de Fiets Peloton Module (FPM) een nieuwere methode met slimme of warmtegevoelige camera’s. De nauwkeurigheid daarvan ligt hoger dan 95%, wat hoger is dan bij peloton koppeling in combinatie met detectielussen.

Stad	% profiterende fietsers spits	% profiterende fietsers dal	Afname gemiddelde verliestijd
Breda	25-40%	60%	5 seconden
’s-Hertogenbosch	10-30%	60%	6 seconden
Amersfoort	45%	25-35%	2,5 seconden
Helmond	10%	10%	3 seconden

Tabel 1: Percentage profiterende fietsers per stad met aanvullend de afname van de gemiddelde verliestijd

Het aandeel fietsers dat van de FPM profiteert, verschilt per kruispunt. In het drukste uur profiteert in Amersfoort bijna de helft van de fietsers van een maatregel, terwijl in Breda en ’s-Hertogenbosch dit zelfs meer dan de helft is. In Helmond zijn er weinig fietspelotons en zijn de effecten daardoor kleiner.

Hoewel Amersfoort de drukste FPM-fietsrichting heeft, is de afname van de gemiddelde verliestijd is daar het laagste. De beperking van de FPM-prioriteit op basis van het grote aantal fietsers en pelotons in relatie tot het functioneren van de verkeersregeling speelt hier een rol bij.

Uit de evaluatie van de Fiets Peloton Module bleek dat een minimum van 200 tot 300 fietsers per uur in de spitsperiode een realistische ondergrens voor de fietsintensiteit om goed te kunnen profiteren is. De effecten voor fietsers zijn positief wat betreft gemiddelde wachttijd en stopkans.

Met gemiddeld 2,5 tot 6 seconden lagere verliestijden zijn de effecten absoluut gezien gering, maar toch profiteert ongeveer de helft van het aantal fietsers op kruispunten met voldoende fietsintensiteit (>200 in drukste uur).

Bij enquête-evaluatie in Amersfoort en Hengelo gaven respectievelijk 56% en 40% van de fietsers aan het gevoel te hebben sneller door te kunnen fietsen door peloton koppeling. Alleen in Amersfoort is gevraagd naar bereikbaarheidseffecten.

Van hen geeft 28% aan vaker de fiets te pakken bij een toename van slimme verkeerslichten en 20% van de respondenten zei vaker de auto te laten staan in dit geval.

Kosten

Peloton koppeling voor fietsers met detectielussen kost ongeveer €1.000,- per verkeerslicht (bij 2 detectielussen). De kosten voor het gebruik van camera’s verschillen. Een slimme camera kan toegepast worden op een iVRI, maar ook een thermicam is een optie.

Beide cameraopties zijn duurder dan het plaatsen van detectielussen. Een grove inschatting voor de kosten per kruispunt voor warmtedetectie is €15.000,-. Bij vervanging van de automaat of buitenwerk kunnen de kosten lager uitvallen.

Aandachtspunten en variabelen die van invloed zijn

Camera’s detecteren over het algemeen meer fietsers dan detectielussen. Dat verschil neemt toe naarmate het drukker wordt. Wel kan er een klein verschil zijn in het donker en bij regen, mogelijk door de positie waarop de camera geplaatst is (dit is in Amersfoort het geval).

Maatregel en effecten: Informatieve verkeerslichten / Fietslicht-informatiepaneel (FLIP)

Beschrijving

Informatieve verkeerslichten staan op kruispunten en zijn nuttig voor fietsers die daar schuin over willen steken en daarvoor langs 2 verkeerlichten moeten, waarbij er 2 routeopties zijn. Een informatief verkeerslicht heeft 2 lantaarns (lichten) naast elkaar waarin je een fietssymbool en in de ene een witte pijl naar links en in de andere een witte pijl rechtdoor ziet. De lantaarn die oplicht geeft aan welke kant je het beste op kunt fietsen om de snelste route te nemen.

In Rotterdam zijn FLIP’s te vinden op 6 verschillende kruispunten, waarbij er op sommige kruispunten meer dan 1 staat. In Breda zijn informatieve fietsverkeerslichten geplaatst speciaal voor de grote aantallen scholieren die elke dag naar middelbare school Curio Scala fietsen.

Effecten

Lange wachttijden kan voor fietsers een reden zijn om toch door rood te gaan fietsen. Naar verwachting leveren informatieve verkeerslichten veiligere verkeerssituaties op omdat de wachttijden afnemen, en de reistijden naar verwachting met 20 tot 50 seconden afnemen. Dankzij dit licht worden scholieren beter geïnformeerd en weten ze dat ze de snelste route nemen.

Kosten

€5.000 – 10.000,- voor de software die geïnstalleerd moet worden per kruispunt. Daarnaast nog circa €5.000,- voor plaatsing van de FLIP. Bij vervanging van de automaat of buitenwerk kunnen de kosten lager zijn.

Aandachtspunten en variabelen die van invloed zijn

In Breda werken de lichten alleen tijdens de drukke spitsperiodes, daarbuiten voorlopig nog niet, omdat de wachttijd bij de verkeerslichten dan moeilijk in te schatten is.

Maatregel en effecten: Regensensor

Beschrijving

Een regensensor registreert of het regent of sneeuwt. Het verkeerslicht wordt zo ingesteld dat als het regent of sneeuwt, fietsers zo kort mogelijk hoeven te wachten voor het verkeerslicht, doordat er extra groen licht voor fietsers wordt gegeven.

Verder zou het niet tot veel langere wachttijden of stagnatie voor overige verkeersdeelnemers leiden. De regensensor wordt onder andere in Rotterdam (op 3 locaties), Groningen en Enschede toegepast.

In Rotterdam wordt het voornamelijk gebruikt op locaties rondom scholierenroutes. Omdat er een extra lampje brandt bij het verkeerslicht is het voor fietsers ook duidelijk dat er een regensensor aanwezig is.

De werking van de regensensor is goed, zowel bij regen als sneeuw. Hele zachte motregen wordt niet altijd geregistreerd. Hierdoor kan het kan dus zijn dat de regensensor niet altijd volledig correct werkt.

Effecten regensensor (bereikbaarheidseffect, duurzaamheidseffect)

	Regensensor uit (19 - 1)	Regensensor aan (12 - 1)
Gemiddelde wachttijd fiets	48 sec	33 sec
Gemiddelde wachttijd autoverkeer	21 sec	29 sec
Cyclustijd	102 sec	140 sec
Intensiteiten (auto's)	7.485 motorvoertuigen	5.681 motorvoertuigen

Bron: Evaluatie regensensor Rotterdam 2016

De gemiddelde wachttijd wordt berekend door de rood- en groentijd te meten, waarbij wordt uitgegaan van een gelijkmatige verkeersstroom.

Tijdens het groen dienen zich ook voertuigen/fietsers aan die geen wachttijd (0 seconden) hebben. De verklaring waarom de auto’s zelfs tijdens regen kortere wachttijden hebben, is dat de auto per cyclus soms tussen de 30 en 40 seconden groen krijgt.

Kosten

Een regensensor kost € 5.000,- per kruispunt. Daarnaast moet de verkeersregeling aangepast worden. Dat brengt ook kosten met zich mee. Bij een bestaand kruispunt met verkeerslichten moeten ook leidingen en kabels vervangen worden. Kosten zijn dus lager bij het plaatsen van nieuwe verkeerslichten.

Aandachtspunten en variabelen die van invloed zijn

Als het bij een kruispunt mogelijk is om fietsers bij regen sneller groen licht te geven zonder dat het autoverkeer daarvan veel hinder ondervindt, moet het ook mogelijk zijn om fietsers bij droog weer sneller groen licht te kunnen geven.

Bij droog weer rijden er doorgaans meer fietsers dan bij regen. Daarnaast rijden er dan over het algemeen ook minder auto’s.

Maatregel en effecten: Groenvoorspellers

Beschrijving

Groenvoorspellers zijn aftellers op verkeerslichten die bij rood licht de wachttijd aangeven en bij groen licht aftellen om aan te geven hoelang het nog groen blijft.

Daarnaast is het bij groenvoorspellers ook mogelijk dat het groene licht door toename van zichtbare secondes verlengd wordt. Dit wordt onder andere op een aantal kruispunten in Rotterdam toegepast. Per locatie zijn er meerdere verkeerslichten die groen voorspellen.

Effecten

De groenvoorspellers zijn geëvalueerd bij 1 kruispunt in Rotterdam. Het betreft een kruispunt na een afdaling vanaf de Erasmusbrug.

Als fietsers naar beneden rijden en dus meer snelheid hebben, stimuleert een groenvoorspeller bij het verkeerslicht om wat extra vaart te maken of juist af te remmen afhankelijk van wat er wordt aangegeven op dat moment.

Het aantal fietsers dat tijdens rood licht aankomt is hier afgenomen. Uit een enquête als onderdeel van de evaluatie van de groenvoorspeller bleek dat het merendeel van de fietsers hun snelheid aanpast bij het zien van een groenvoorspeller (±80%).

Driekwart vindt het prettig dat de gemeente de groenvoorspeller heeft geplaatst en meer dan 80% geeft aan dat de gemeente op meerdere plekken in de stad een groenvoorspeller zou moeten plaatsen.

Kosten

Een groenvoorspeller zoals die in Rotterdam is toegepast kost €1.000,- meer dan een normaal fietslicht. Op het moment dat de totale verkeerslichten vervangen worden is het wel goedkoper.

Aandachtspunten en variabelen die van invloed zijn

Er is weinig bekend over de precieze tijdswinst voor fietsers als gevolg van de groenvoorspeller. Daarnaast wordt de groenvoorspeller nog op een kleine schaal gebruikt. Het is dus ook niet duidelijk of dit geresulteerd heeft in een toename van het aantal fietsbewegingen.

Maatregel en effecten: Groene golf / Volggroen

Beschrijving

De groene golf, of volggroen is een innovatie die fietsers helpt om op het juiste tempo te rijden en zo het volgende verkeerslicht op groen te halen.

Dit wordt gerealiseerd door het gebruik van visuele signalen langs de weg, zoals lampjes, die de fietser laten weten of ze hun snelheid moeten aanpassen om door groen te kunnen rijden.

Er zijn verschillende manieren waarop dit kan worden toegepast, variërend van individuele kruispunten tot langere trajecten met meerdere opeenvolgende kruispunten.

Op kleinere schaal is er bijvoorbeeld de toepassing in Leiden, waar een serie groene led-lampjes in de trottoirband langs het fietspad fietsers begeleidt op 1 locatie in de stad. Dit wordt Volggroen genoemd.

Als fietsers de snelheid van de lampjes langs de weg aanhouden zullen ze zo door groen kunnen rijden. In 2022 kreeg het volggroen een update. De 2.0 versie geeft niet alleen meer kans op groen geleiding via led lampjes, maar heeft ook een voorspellende weergave om te anticiperen op het groen worden van het verkeerslicht.

Op grotere schaal wordt in Rotterdam een groene golf toegepast over een traject van ongeveer 1,5 km bij 7 opeenvolgende kruispunten.

Bij een gemiddelde snelheid van 15 km/h wordt aangegeven of het groene licht op tijd bereikt wordt. Voor fietsers die sneller of langzamer fietsen zijn er groenvoorspellers die aangeven wanneer het groen wordt of hoe lang het nog groen blijft. Ter promotie is er bij aanvang een communicatiecampagne geweest op sociale media. Aanvankelijk hingen er ook bordjes bij, maar die zijn inmiddels weggehaald.

De steden Utrecht en Eindhoven implementeerden in 2018 een Flo-paal die zo’n 100 m voor een verkeerslicht met dierenicoontjes aangaf om langzamer (schildpad bij rood licht op komst) of harder te rijden (een haas als groen nog gehaald kon worden). De tijdswinst bleek echter minimaal waardoor hier geen vervolg aan is gegeven.

Effecten

Uit de evaluatie van Volggroen in Leiden bleek dat 75% van de fietsers begreep wat de bedoeling was. In het algemeen werd volggroen door fietsers gewaardeerd met een 7.4.

Frequente fietsers die het systeem begrijpen en hun snelheid hierop aanpassen zijn het meest positief. Uit observatieonderzoek in Leiden blijkt dat het aandeel fietsers geconfronteerd met Volggroen beperkt is (16%) (2018, 1.0 versie).

Kosten

De kosten voor volggroen in Leiden waren in 2019 zo’n € 20.000 - 25.000,- volgens de gemeente. Voor het implementeren van een groene golf zoals Rotterdam die heeft is aanvankelijk geld nodig voor een studie naar de instellingen van de groene golf (± €50.000,-).

Vervolgens moet er per kruispunt nieuwe software geïnstalleerd worden (± €5.000 tot 10.000,-). Wanneer hier groenvoorspellers aan toegevoegd worden, kost dat nog ongeveer €5.000,- per groenvoorspeller. Bij vervanging van de automaat of bij buitenwerk kunnen deze kosten lager uitvallen.

Aandachtspunten en variabelen die van invloed zijn

De kosten zijn relatief hoog vergeleken met traditionele wachttijd- en groenvoorspellers die alleen op kortere afstand te zien zijn (€ 750,-).

Maatregel en effecten: Schwung-app

Beschrijving

Schwung is een gratis app ontwikkeld door Vialis. De app bevordert een betere doorstroming voor fietsers. Schwung volgt anoniem de locatie van de fietser en staat via een cloud platform in verbinding met de verkeerslichten.

Zo kan de app een groen licht aanvraag initiëren op de verwachte afslagrichting. De fietser is hierdoor vaak sneller op de gewenste bestemming en hoeft minder vaak te stoppen. Dat maakt het fietsen plezieriger.

Schwung heeft landelijk ongeveer zo’n 25.000 gebruikers. Daarbij is ook meegenomen dat Schwung ook is ingebouwd in de fietsstimuleringsapp ‘Ik Fiets’ van de Provincie Utrecht (Zie Factsheet: Fietsbeloningsprojecten).

Het gebruik van de Schwung-app is anoniem en wordt enkel gebruikt als detectiemiddel. Door het gebruik van de GPS-ontvanger kan de telefoon in de broekzak of tas blijven zitten.

De app is zelflerend en houdt rekening met de genomen afslag van de gebruikers op bepaalde tijdstippen en gebruikt dat in de groenaanvraag. Het duurt dus een paar ritjes voordat de app dit heeft aangeleerd.

Belangrijk te weten is dat het gebruik van de app niet garandeert dat de fietser groen licht krijgt zonder dat hij hoeft te stoppen, dat is een zaak van de verkeersregelapplicatie. De app zorgt wel dat aankomende fietsers eerder ‘gezien’ worden door de verkeersregeling. Hierdoor is de kans op sneller groen groter.

Doorontwikkeling - Schwung Pro

In Zwolle is een pilot gedaan met pakketbezorger Cycloon, een bezorgdienst die met Zero Emissie bakfietsen in de stad rondrijdt.

Schwung PRO geeft in vergelijking met Schwung een nog grotere kans op sneller groen licht, doordat er daadwerkelijk conditionele prioriteit wordt gegeven. Bezorgers die de app gebruiken waarderen de app met een 7,1 gemiddeld.

Ongeveer een kwart van de gebruikers ervaart beperkte snellere bezorging van pakketjes en een 5^e ervaart de bezorging veel sneller (21%).

Effecten

Hierop is geen universeel antwoord mogelijk. Succes is namelijk is sterk afhankelijk van het kruispunt en de richting waarin de fietser gaat. Uit simulaties is gebleken dat op verliestijd ongeveer 10-35% bespaard wordt en dat het aantal stops met ongeveer 5-20% terugloopt.

Daarbuiten draagt Schwung wel bij aan de snelheidsbeleving van de fietser omdat de app aangeeft hoe vaak een fietser eerder groen licht heeft gekregen tijdens de reis. Het gebruik van Schwung levert (anonieme) data op in de vorm van reizigersstromen. Gemeenten waarin Schwung actief is kunnen deze data afnemen om zo inzicht te verkrijgen in het verplaatsingsgedrag van fietsers.

Kosten

Er zijn 2 soorten kosten die voor het gebruik van Schwung voor de wegbeheerder of opdrachtgever van toepassing zijn. Zo zijn er eenmalige kosten voor initiële configuratie van Schwung.

Daarbij komen nog kosten voor jaarlijks beheer en onderhoud. Schwung is compatibel met alle verkeerslichten in Nederland, zowel VRI’s als iVRI’s. Het verschil tussen beide is dat bij iVRI’s er meer mogelijkheden zijn om specifieke use-cases te realiseren (bijvoorbeeld.v. het detecteren van fietspelotons).

De kosten verschillen dan ook afhankelijk van het type verkeerslicht (iVRI of VRI) en zijn op te vragen bij Vialis. Het moet wel benoemd worden dat voor succesvol gebruik van Schwung, wegbeheerders ook zelf iets moeten doen om de fietservaring te verbeteren.

Dit kan bijvoorbeeld door fietsers sowieso al sneller een hogere prioriteit in de afhandeling door de regeling te geven.

Het is ook mogelijk om de wachttijdvoorspeller te activeren bij een Schwung-bericht, zodat gebruikers van Schwung weten dat het verkeerslicht hen heeft geregistreerd.

Aandachtspunten en variabelen die van invloed zijn

Schwung werkt alleen als fietsers deze app op hun telefoon hebben. Het succes is dus sterk afhankelijk van het aantal fietsers dat de app op hun telefoon installeert. Het is daarom van belang om de app goed te communiceren en het gebruik ervan te stimuleren. Een goede voorlichting over de privacyaspecten is daarbij van groot belang.

Hoewel de data van gebruikers wordt bewaard, wordt deze niet direct gekoppeld aan personen en is dus anoniem. Data mag alleen voor verkeerskundige analyses aan b.v. gemeenten geleverd worden en mag niet doorverhandeld worden.

Het idee van dataverzameling ondanks de anonimiteit kan bij sommige (potentiële) gebruikers weerstand oproepen. Het is ingewikkeld dat sommige (potentiële) gebruikers het niet prettig vinden wanneer hun data bewaard wordt; ook al is het anoniem. Zij zullen er daarom voor kiezen om de app niet te gebruiken.

Aandachtspunten en variabelen die van invloed zijn

Algemene aandachtspunten voor elk van deze innovaties:

• Om de bekendheid en het gebruik van innovaties te bevorderen, moeten ze bij het grote publiek expliciet onder de aandacht worden gebracht. Voor elke innovatie moet een plan worden opgesteld voor de communicatie rondom de implementatie. Belangrijke vragen die het plan moet beantwoorden zijn onder meer: voor welke doelgroep(en) is de innovatie interessant, via welk medium bereiken we de doelgroep(en), wat wordt de boodschap voor de doelgroep? En liefst ook: hoe meten we het bereik, hoe monitoren we de bekendheid, het gebruik en de waardering van de innovatie? In de monitoring kan ook gevraagd worden naar verbeterpunten, die bij de doorontwikkeling van de innovatie kunnen worden meegenomen.
• Kosten voor innovaties vallen vaak lager uit bij vervanging van de automaat of buitenwerk. Het is dus gunstig om innovaties te implementeren op het moment dat er toch al gewerkt wordt aan verkeerslichten op kruispunten.

Publicatiedatum: 24-12-2024

Vragen of opmerkingen over de Toolbox Slim Reizen?

Heeft u vragen of opmerkingen over de Toolbox Slim Reizen? Neem dan contact met ons op via het contactformulier.