(Hoog)water managen: vasthouden of afvoeren?

Bas Boterman werkt voor het Watermanagement Centrum Nederland (WMCN) en brengt dagelijks belangrijke waterinformatie samen. Of het water nou hoog of laag staat. Hij heeft dus niet alleen kennis van te veel, maar ook van te weinig water, en weet hoe alles in balans blijft.

Moeten we ons nu zorgen maken over hoogwater?

Boterman lacht: ‘Nee, van een echte hoogwatergolf of stormvloed is nu geen sprake, maar er gebeurt wel veel tegelijk. Er komt van verschillende kanten veel water ons land binnen.’

‘Het heeft flink geregend in de stroomgebieden van de Rijn en Maas, waardoor de waterstanden in de grote rivieren stijgen. Zo’n hoogwatergolfje in de Rijn en de Maas zien we deze tijd van het jaar wel vaker.’

‘Daarnaast regende het in Nederland ook flink. Hierdoor loopt het regionale waternetwerk vol. Om te voorkomen dat lokale rivieren en beekjes overstromen, pompen regionale waterbeheerders water naar onder andere het IJsselmeer.’

‘Hierdoor stijgt het IJsselmeerpeil. Terwijl de waterstand daar al aan de hoge kant was door de regen van de afgelopen weken en de verhoogde afvoer uit de IJssel. Als het naast die hoge waterstanden ook hard gaat waaien wordt het water naar 1 kant van het IJsselmeer geduwd. Hierdoor kunnen buitendijkse gebieden bij het IJsselmeer onderlopen.’

‘Als de uiterwaarden van een rivier onderlopen is dat natuurlijk vervelend voor mensen die ze gebruiken voor bijvoorbeeld recreatie of landbouw. Maar dit is geen overstroming of reden tot paniek. Het is een bewuste keuze van regionale waterbeheerders. Uiterwaarden zijn ervoor bedoeld om water meer ruimte te geven.’

Hoe houden jullie de waterstanden onder controle?

‘Het WMCN berekent wat voor waterstanden we de komende 2 weken kunnen verwachten. Hoe dichterbij, bijvoorbeeld 1 week van tevoren, hoe nauwkeuriger. Aan de hand daarvan nemen we maatregelen.’

‘We maken verwachtingen voor meren, rivieren en het hele kustgebied. Elk stukje water heeft zogenaamde grenswaarden, waarbinnen we de waterstand willen hebben. Als we in onze verwachtingen zien dat waterstanden mogelijk boven de grenswaarden uitkomen, waarschuwen we andere partijen. Zoals de waterschappen, veiligheidsregio’s en gemeenten. Dan kunnen zij voor hun gebied passende maatregelen nemen.’

‘Als de waterstand te hoog wordt voeren we water af naar zee (spuien). Dat moeten we goed timen, want als de waterstand aan de kust op dat moment ook hoog is, stroomt het water uit het binnenland niet weg.’

‘Een andere optie is het water wegpompen met gemalen. Dit zie je bijvoorbeeld bij het Amsterdam-Rijnkanaal en Noordzeekanaal. Als het regent, stijgt het water daar snel én het hele grachtensysteem van Amsterdam stijgt mee. In de stad maakt een paar cm een groot verschil. Daarom verlaagt Rijkswaterstaat het waterpeil in die kanalen van tevoren als we zien dat er een periode met veel water aankomt. Dan hebben we een buffer.’

Kunnen we dit water niet vasthouden om in de zomer droogte te voorkomen?

‘Nee, dit is te veel water om allemaal vast te houden. De regionale wateren en onze nationale regenton, het IJsselmeer, zitten vol. Als we de waterstand in bijvoorbeeld het IJsselmeer laten oplopen tot aan het droogteseizoen, ontstaan problemen. Omwonenden komen in gevaar.’ 

‘Als het nog een keer hard gaat regenen in combinatie met harde wind, leidt dit snel tot overlast. Ook de natuur heeft last van hoge waterstanden. Vogels kunnen in het voorjaar niet broeden langs ondergelopen oevers.’

Kunnen we het water niet in de grond laten zakken?

‘Niet alles. Het duurt heel lang voordat water in de grond zakt en het grondwaterpeil weer op niveau is. Zo zijn de grondwaterstanden in Oost-Nederland en Noord-Brabant ondanks de regen nog steeds niet hersteld en laag vergeleken met het gemiddelde voor deze tijd van het jaar. Omdat er nu zoveel water in een keer ons land binnenkomt, ontkom je niet aan water afvoeren. Anders krijg je overstromingen. Gematigde regen over een langere periode werkt veel beter om het grondwaterpeil aan te vullen.’

‘Voorheen probeerden we water altijd zo snel mogelijk af te voeren. De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor het vasthouden van water. In plaats van een vergiet moet Nederland een spons worden. Regionale waterbeheerders zetten bijvoorbeeld het peil in sloten hoger en laten beekjes meer kronkelen. Daardoor krijgt het meer tijd om in de grond te zakken.’

Nederland watermanagementland

‘Door de ligging van Nederland, moeten we blijven monitoren, pompen en afvoeren. Als alle waterbeheerders morgen hun werk neerleggen staat binnen afzienbare tijd een groot deel van Nederland onder water. Zonder watermanagement kan je niet in Nederland wonen.’

‘Daarom zijn er dagelijks heel veel bevlogen en ervaren mensen mee bezig. In een land dat grotendeels onder zeeniveau ligt is het risico nooit nul. We kunnen niet alles voorkomen. Het bewustzijn hierover mag wel omhoog. Op de website van Overstroom ik kan je jouw risico opzoeken.’