(Beeldtitel: Uiterwaardenbeheer. Veilig en natuurlijk. Beeldtekst: "Denkend aan Holland, zie ik brede rivieren, traag door oneindig laagland gaan..." Voice-over:) LEVENDIGE MUZIEK VOICE-OVER: Niets is zo kenmerkend voor Nederland als het rivierenlandschap met z'n uiterwaarden. Dat zijn de gebieden tussen rivier en dijk. Rijkswaterstaat zorgt samen met anderen voor het beheer van de uiterwaarden. Dat is nodig, want van nature veranderen rivieren voortdurend. Ze slijpen bochten uit in het landschap en verleggen door de jaren heen hun loop. Spontaan ontstaan op hun oevers ooibossen, nieuwe rivierduinen en afzettingen van zand, klei en grind. Voor dit natuurlijke proces is in ons land helaas maar weinig ruimte. Het rivierengebied wordt gebruikt voor scheepvaart, natuur, landbouw wonen, werken en recreatie. (Beeldtekst: Uiterwaarden: nodig bij hoogwater.) De uiterwaarden langs de rivieren hebben een belangrijke functie voor de doorstroming van het water en daarmee voor de veiligheid bij hoogwater. Bij hoogwater stroomt de rivier ook door de uiterwaarden. Steeds vaker is er extreme regenval. Om overstroming te voorkomen hebben de Nederlandse rivieren in de afgelopen jaren meer ruimte gekregen. Er zijn bijvoorbeeld nieuwe geulen bij gekomen. Ook zijn er natuurgebieden aangelegd. Nu komt het erop aan om deze gebieden goed te beheren. Zodat het rivierengebied veilig blijft voor de mensen die er wonen en de natuur in het gebied wordt versterkt. (Beeldtekst: Onderhoud van de uiterwaarden.) Als begroeiing te hoog en te dicht wordt belemmert dat de doorstroming van het rivierwater bij een hoge waterstand. Daarom zorgen we ervoor dat deze wordt verwijderd. Zo blijft het gebied veilig voor bewoners. Waardevolle landschapselementen, zoals hagen en bomen die geen belemmering vormen, blijven behouden. Ook verbeteren we het leefgebied van planten en dieren die thuishoren in de riviernatuur. (Beeldtekst: Samenwerking.) Rijkswaterstaat zorgt samen met anderen voor het onderhoud van alle uiterwaarden. Ook de gebieden die in eigendom zijn van andere partijen. Daarvoor sluiten we onder meer onderhoudscontracten af met aannemers. Agrarische gronden van Rijkswaterstaat worden openbaar verpacht. Voor grote natuurgebieden regelen Rijkswaterstaat en terreinbeherende organisaties waar mogelijk samen het onderhoud. (Beeldtekst: Bezoekers.) Veel van onze eigen terreinen zijn natuurgebied en opengesteld voor bezoekers. Om ervoor te zorgen dat zij zich veilig en prettig voelen in ons gebied stellen we regels op. Als mensen op ons terrein iets willen ondernemen, staan we open voor overleg. Rijkswaterstaat is partner voor gemeenten als het gaat om recreatie en handhaving in gebieden die recreatief gebruikt worden. Zo zorgen we voor goed uiterwaardenbeheer waarbij het water en de natuur de ruimte krijgen het gebied veilig blijft en bewoners en bezoekers kunnen genieten van het rivierlandschap. (Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijkswaterstaat. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het beeld wordt geel met wit. Beeldtekst: Meer informatie? Kijk op rws.nl/uiterwaardenbeheer. Een productie van Rijkswaterstaat. Copyright 2020.) DE LEVENDIGE MUZIEK EBT WEG
Beheer van uiterwaarden: voor een veilig en natuurlijk rivierengebied
Het gebied tussen rivier en dijk is een uiterwaard. De uiterwaarden langs de grote rivieren hebben een belangrijke functie voor de veiligheid van bewoners. Zij voeren namelijk bij een hoge waterstand rivierwater af. Daarnaast vormen ze een belangrijk leefgebied voor planten en dieren.
Uiterwaardenbeheer: veilig en natuurlijk
De uiterwaarden langs de rivieren hebben een belangrijke functie voor de doorstroming en daarmee voor de veiligheid bij hoogwater. Goed beheer van de uiterwaarden is belangrijk voor de veiligheid van de mensen in het rivierengebied, maar ook voor de natuur. Rijkswaterstaat zorgt samen met anderen voor het onderhoud van alle uiterwaarden.
Doorstroming van de rivier
Van nature veranderen rivieren voortdurend. Ze slijpen bochten uit in het landschap en verleggen door de jaren heen hun loop. Spontaan ontstaan op hun oevers ooibossen en afzettingen van zand, klei en grind. In Nederland wordt dat natuurlijke proces beperkt voor de scheepvaart en de veiligheid van bewoners in het gebied. Als begroeiing in de uiterwaarden de doorstroming belemmert van het rivierwater naar zee, verwijderen we deze.
Rol Rijkswaterstaat
we beheren ruim 70.000 ha uiterwaarden op een duurzame manier
De afgelopen jaren zijn rivieren in Nederland op veel plaatsen verruimd om meer water af te kunnen voeren. Hierbij is ook nieuwe natuur gerealiseerd. Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van alle uiterwaarden volgens de wettelijke taken vanuit de Waterwet. Bij de uitvoering hiervan werken we samen met andere partijen.
We zien toe op hoogwaterbescherming en waterkwaliteit. Zowel van de gronden die eigendom zijn van het Rijk, als van gronden die eigendom zijn van een andere partij. In totaal werken we aan duurzaam beheer van ruim 70.000 ha aan uiterwaarden, verdeeld over meer dan 12.000 grondeigenaren. Staatsbosbeheer, natuurbeherende organisaties, boeren, landgoederen, bedrijven en bewoners hebben allemaal gronden langs de rivier. Ruim 11.000 ha is eigendom van het Rijk. Al die verschillende eigenaren en belangen vragen om een goede afstemming.
Onderhoud en natuurontwikkeling
Per uiterwaard kijken we welke begroeiing is toegestaan. Op plekken waar de begroeiing een belemmering vormt voor de doorstroming van de rivier bij hoogwater, zorgen we ervoor dat te hoge begroeiing beperkt wordt. Hierbij houden we rekening met beschermde planten en dieren en werken we volgens wet- en regelgeving.
Ook werken we aan het verbeteren van de waterkwaliteit voor planten en dieren. Dat doen we vanuit de Kaderrichtlijn Water en in afstemming met de provincies die bevoegd gezag zijn voor Natura 2000-gebied in de uiterwaarden.
Leggers
De basis van het uiterwaardenbeheer is de Vegetatielegger. We stellen op basis van deze legger per gebied vast welk welk type begroeiing is toegestaan. De Vegetatielegger is een onderdeel van de Legger Rijkswaterstaatwerken, waarin voor alle waterstaatswerken in Nederland is vastgelegd wat de gewenste toestand is. Primaire waterkeringen, zoals dijken, dammen en stormvloedkeringen hebben een eigen legger.
Verschillend gebruik uiterwaarden
Uiterwaarden zijn niet alleen belangrijk voor de hoogwaterveiligheid, ze worden voor vele doeleinden gebruikt. Als hooi- en weiland of als natuur- en recreatiegebied. Er zijn woningen, bedrijven, paden en wegen en er wordt zand, klei en grind gewonnen.
De vele belangen en behoeften leggen soms druk op de beperkte ruimte. Wij stemmen het beheer van de uiterwaarden daarom af met partners in de omgeving. Zoals gemeenten, belangenorganisaties, de provinciale Landschappen en Staatsbosbeheer. Waar mogelijk werken we samen aan beheer en onderhoud.
Regels in de uiterwaarden
Steeds meer bezoekers weten de uiterwaarden te vinden. Daarmee ontstaat op bepaalde plekken overlast, bijvoorbeeld in de vorm van geluidsoverlast of zwerfafval. Ook zijn er soms overtredingen, zoals verstoring van broedvogels of van beschermde planten en dieren. Rijkswaterstaat vindt het belangrijk dat bezoekers kunnen genieten van de uiterwaarden.
Om te voorkomen dat planten, dieren, andere bezoekers of aanwonenden overlast ervaren, gelden er regels voor een bezoek aan de uiterwaarden. Met gemeenten, terreinbeherende organisaties en andere partners maken we daarom afspraken over toezicht en handhaving in de uiterwaarden.
We willen dat iedereen kan genieten van uiterwaarden, daarom gelden er regels voor een bezoek
Verschillende manieren van beheer
We regelen het uiterwaardenbeheer op verschillende manieren:
- We hebben (grote) meerjarige onderhoudscontracten afgesloten met 3 aannemerscombinaties voor het vegetatiebeheer en het civieltechnisch beheer van objecten, zoals oevers en nevengeulen. Lees meer over Rijkswaterstaat als opdrachtgever. Het Waardengedreven OnderhoudsContract Uiterwaarden (WOCU) regelt het beheer en onderhoud van de uiterwaarden langs de IJssel, Rijntakken en Maas. Lees meer over dit contract en de innovatieve manier waarop we samenwerken met onze opdrachtpartners op de website van Op weg naar een vitale infrasector.
- Agrarische gronden verpachten we via openbare inschrijving. Deze percelen worden aangeboden op het biedboek van het Rijksvastgoedbedrijf.
- Met Staatsbosbeheer kopen we samen natuurbeheer in, omdat veel van onze terreinen naast elkaar liggen.
- Eigenaren van grond in de uiterwaarden kunnen het vegetatiebeheer zelf doen conform de Vegetatielegger. Of ze kunnen het beheer laten uitvoeren door 1 van de aannemerscombinaties (IJsselwaarden, Rijntakken of Maaskracht) in opdracht van Rijkswaterstaat. Bent u eigenaar van grond in de uiterwaarden? Lees dan meer over het onderhoud op uw grond.
Samenwerking op 3 percelen
Rijkswaterstaat en de Opdrachtpartners zijn voor 3 percelen de samenwerking aangegaan met:
- Perceel Maas: Maaskracht, een combinatie van middelgrote familiebedrijven: van de Wetering Cultuurtechniek; aannemersbedrijf van Wijlen; aannemersbedrijf M.J. Smits, aangevuld met Tenders & Projects.
- Perceel Rijntakken: een consortium, bestaande uit Van Oord; Rebel; Witteveen+Bos; Prop Beplantingswerken en een aantal digitale partners.
- Perceel IJssel: IJsselwaarden, een combinatie bestaande uit Dura Vermeer en Brunel.
Vervolg
- Op 7 juni 2022 zijn de overeenkomsten getekend en vond de definitieve opdrachtverlening plaats. Hierna zijn de aannemers aan de slag gegaan met de voorbereiding van de onderhoudswerkzaamheden in de diverse uiterwaarden. De eerste maaiwerkzaamheden zijn gestart in augustus 2022.
- In 2023 hebben diverse maaiwerkzaamheden, snoeiwerkzaamheden en herstelwerkzaamheden aan geulen plaatsgevonden. Vanwege het hoogwaterseizoen dat loopt van oktober tot april vinden tijdens deze maanden weinig werkzaamheden plaats.
