VOICE-OVER: Bescherming tegen hoogwater is voor Nederland van groot belang. Om ons land ook bij hoogwater veilig, bereikbaar en leefbaar te houden neemt Rijkswaterstaat al jarenlang verschillende maatregelen. Bijvoorbeeld langs de rivieren, zoals de Maas. Veel regen in Frankrijk en België kan in korte tijd zorgen voor hoogwater in de Maas. (Een animatie.) Rijkswaterstaat werkt op veel plekken aan de Maas. Het idee is dat we de Maas de ruimte geven waar het mogelijk is. Bijvoorbeeld door het verdiepen van de rivier tussen Grave en Ravenstein. Het verbreden en verlagen van uiterwaarden bij de Grensmaas. En het aanleggen van retentiebekkens bij Horn en Heel. In deze opvangbekkens kunnen we het water tijdelijk vasthouden. Ook komen er hoogwatergeulen in de Zandmaas. (Een graafmachine is aan het werk in Baarlo.) Als er geen ruimte is, zorgen de waterschappen ervoor dat de dijken versterkt of verhoogd worden, zoals bij Baarlo. Een andere maatregel is het openzetten van stuwen. De Maas is namelijk over een flink stuk een gestuwde rivier. Zo kan het water ongehinderd wegstromen. Zonder al deze maatregelen zouden bij hoogwater veel bewoners te maken krijgen met overstromingen. Onder de noemer Maaswerken heeft Rijkswaterstaat al flink wat maatregelen genomen en projecten afgerond. Andere zijn nog in uitvoering zoals de uiterwaardverbreding in de Grensmaas of een aantal hoogwatergeulen bij de Zandmaas. Het werk aan de Maas is sowieso nooit af. De reden daarvoor? Nou, bijvoorbeeld: klimaatveranderingen en nieuwe inzichten. Samen met andere overheden en partijen zorgt Rijkswaterstaat dat we ook in de toekomst bestand zijn tegen hevige neerslag maar ook tegen perioden van droogte, en voor voldoende zoetwater. Zodat Nederland ook in de toekomst veilig, bereikbaar en leefbaar blijft. (Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijkswaterstaat. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het beeld wordt geel met wit. Beeldtekst: Meer informatie? Kijk op www.rws.nl/hoogwater. Een productie van Rijkswaterstaat. Copyright 2019.
Maaswerken: Zandmaas
Het deel van de Maas tussen Maasbracht en Den Bosch noemen we de Zandmaas. In de Zandmaas worden meerdere hoogwaterbeschermingsprojecten voorbereid en uitgevoerd. De initiatiefnemers en uitvoerders verschillen per project.
Programma Zandmaas
Een van die projecten is het programma Zandmaas dat, net als de programma’s Grensmaas en Maasroute, onderdeel is van de Maaswerken. Het belangrijkste doel van het programma Zandmaas is het verbeteren van de hoogwaterveiligheid.
De rivier heeft meer ruimte gekregen om water te bergen en af te voeren. Daarvoor hebben we op de trajecten Grave-Ravenstein, Gennep-Grave en Venlo-Arcen het zomerbed verdiept. Ook zijn ter hoogte van Heel-Beegden en Horn-Haelen retentiebekkens (opvanggebieden) aangelegd.
Bij hoogwater kan water uit de Maas en het Lateraalkanaal in deze bekkens lopen en daar tijdelijk worden vastgehouden. Hierdoor daalt het waterpeil van de Maas bij Roermond en Venlo. Afhankelijk van hoe een hoogwatergolf verloopt, stromen de opvangbekkens helemaal of deels vol. Bekijk de video hieronder voor meer informatie.
Hoogwatergeulen Zandmaas
Het programma Zandmaas omvat ook een aantal hoogwatergeulen. Deze stromen bij wassend water mee met de Maas. Op dat moment zorgen ze voor lagere waterstanden op de rivier, wat de kans op overstromingen in het bewoonde achterland verkleint.
De geul Well-Aijen Zuid is alweer een tijdje klaar. Aan de hoogwatergeulen Well-Aijen Noord en Lomm wordt nog gewerkt. Dat gebeurt door marktpartijen via zogeheten zelfrealisatie. Dat betekent dat marktpartijen het werk voor eigen rekening en risico uitvoeren. Wij zien toe op het behalen van de maatschappelijke doelen.
Het graafwerk voor deze twee resterende geulen is wel al zo ver gevorderd dat de veiligheidsdoelstelling al is behaald. Als deze geulen helemaal klaar zijn, zullen ze uiteindelijk bij hoogwater nog meer centimeters waterstandsdaling op de Maas gaan opleveren.
Kaden en dijken
Waar geen plek is voor rivierverruiming en waterberging, zorgt de aanleg en verhoging van kaden en dijken voor een betere bescherming tegen hoogwater. De 18 Maaswerken dijkversterkingen zijn de afgelopen jaren uitgevoerd door het Waterschap Limburg.
De laatste locatie, Neer, was volgens planning eind 2020 klaar. De waterschappen werken vanuit het Hoogwaterbeschermingsprogramma de komende jaren verder aan de dijken in Nederland, waaronder langs de Maas.
Nieuwe natuur Zandmaas
De hoogwatergeulen van het programma Zandmaas worden zo ingericht dat zich (natte) natuur kan ontwikkelen. Ze zorgen samen voor ongeveer 184 ha aan nieuwe natuur. De in 2015 afgeronde gebiedsontwikkeling Heukelomse beek draagt daar nog eens 156 ha aan bij. Ook zijn er vanuit het programma Zandmaas enkele natuurlijke Maasoevers gerealiseerd. Deze maatregelen helpen bij het ecologisch herstel van de Maas.
Meer feiten en cijfers programma Zandmaas
- Projectbudget: € 405 miljoen, waarvan € 204 miljoen voor rivierverruiming en ongeveer € 190 miljoen voor kade-aanleg en dijkversterkingen.
- Hoogwatergeul Well-Aijen Noord wordt via zelfrealisatie uitgevoerd door Kampergeul, een samenwerkingsverband van een aantal delfstoffenbedrijven. De geul wordt 1600 m lang en maximaal 2,5 m diep en maakt deel uit van de bredere gebiedsontwikkeling Maaspark Well.
- Het ontwerp van de zuidelijke geul bij Well is zo aangepast dat de 3 dassenburchten behouden konden blijven.
- Ook hoogwatergeul Lomm wordt via zelfrealisatie aangelegd. Hier voert de particuliere Delfstoffencombinatie Maasdal (DCM) het werk uit.
- De retentiebekkens bij Heel-Beegden en Horn-Haelen bergen bij hoogwater 10 miljoen m3 water als ze helemaal zijn volgelopen.
Andere projecten in de Zandmaas
Een ander project in de Zandmaas dat hoogwaterveiligheid en natuur combineert is Maaspark Ooijen-Wanssum. In dit 540 hectare grote gebied is veel ruimte voor de rivier gecreëerd. Zo zijn er twee nieuwe hoogwatergeulen aangelegd en werd de Oude Maasarm nieuw leven ingeblazen. Het project is eind 2020 onder leiding van de provincie Limburg afgerond.
Meer stroomafwaarts, tussen Ravenstein en Lith, speelt het omvangrijke project Meanderende Maas. Op dit stuk van de rivier wordt ingezet op een combinatie van dijkversterking (alleen aan Brabantse kant) en rivierverruiming (aan Brabantse en Gelderse kant).
Bij verschillende van de verruimingsingrepen worden ook ecologische doelen van Rijkswaterstaat vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water in het ontwerp meegenomen. Dat wil zeggen dat de nieuwe geulen niet alleen voor waterstandverlaging bij hoogwater zorgen, maar ook geschikt zijn voor planten, vissen en kleine waterdiertjes om in te leven.
In hetzelfde deel van de Maas is Natuurmonumenten initiatiefnemer van een aantal projecten, zoals Demen-Dieden en De Lymen. Altijd met als doel natuurontwikkeling, en ook een stukje hoogwaterveiligheid. Dat gebeurt in nauwe afstemming met Meanderende Maas. Hier is Rijkswaterstaat eveneens een samenwerkingspartner vanuit de KRW-opgave.
Het werk aan de Maas gaat door
Strengere eisen aan waterkeringen, nieuwe inzichten in rivierbeheer en de klimaatverandering maken dat het werk aan de waterveiligheid nooit af is.
Zo wordt er zoals gezegd vanuit het Hoogwaterbeschermingsprogramma verder gewerkt aan het versterken van de dijken. En het Deltaprogramma moet er meer overkoepelend voor zorgen dat we in Nederland duurzaam bestand zijn tegen hevige neerslag of juist perioden van droogte, maar ook dat er voldoende zoetwater beschikbaar blijft.
Documenten Zandmaas
Bezoek de verzamelpagina Factsheets de Maaswerken om de volgende factsheets over het programma Zandmaas en de Maaswerken te bekijken of downloaden:
- Factsheet Zandmaas
- Factsheet hoogwatergeulen Zandmaas
- Factsheet natuurontwikkeling Zandmaas
- Factsheet hoogwaterbescherming
- Factsheet beleving hoogwaterveiligheid bewoners Maasdal
- Factsheet retentiegebied
- Factsheet kaden en dijken
- Factsheet delfstoffenwinning
- Factsheet bijzondere contractvormen
- Factsheet de Maaswerken
- Factsheet historie de Maaswerken
- Omslagmap de Maaswerken (inclusief overzichtskaart van alle werklocaties)