Krachten bundelen: samen werken aan natuur en veiligheid
Met het beheer van de uiterwaarden hebben we niet alleen de opdracht om Nederland te behoeden voor overstromingen. We hebben ook het doel om de natuur in deze gebieden te versterken. Daarom werken we vanaf nu op een andere manier samen met opdrachtpartners dan we gewend zijn.
Uiterwaard langs de Maas
Met 3 nieuwe meerjarige contracten regelen we voortaan het beheer en onderhoud van de uiterwaarden langs de IJssel, Rijntakken en Maas. Hierin hebben we vastgelegd dat we samen met onze opdrachtpartners zorgen dat de uiterwaarden bescherming bieden tegen hoogwater én dat de natuur er kan floreren. Natuur vormt daarmee een integraal onderdeel van het beheer en onderhoud van de uiterwaarden.
Dat is best een opgave voor een organisatie zoals Rijkswaterstaat die gewend is om te handelen vanuit procedures, kaders en richtlijnen. Voorheen werkten we ter plekke met individuele aannemers. Om meer structureel aan de slag te gaan in de gebieden, werken we nu voor langere tijd samen met 3 aannemerscombinaties, onze opdrachtpartners.
In gezamenlijk overleg bepalen we het type onderhoud en wegen gelijktijdig af hoe we dit combineren met de aanpak van natuurbeheer. We willen van elkaar leren en er samen voor zorgen dat waterveiligheid én natuurbeheer hand in hand gaan bij het beheer van de uiterwaarden.
Niet voorschrijven, maar kennis delen
‘We schrijven niet meer letterlijk voor wat de opdrachtpartners moeten uitvoeren’, vertelt Rik Landhuis, omgevingsmanager voor de uiterwaarden langs de IJssel. ‘We willen juist van en met lokale partijen leren hoe we het onderhoud duurzaam en natuurlijk kunnen uitvoeren.’
De samenwerking van mkb's binnen opdrachtpartnerscombinatie Maaskracht voor het beheer van de uiterwaarden langs de Maas is een voorbeeld daarvan. ‘Wij hebben groen in ons DNA’, aldus Maria Smits, adviseur natuurbeheer bij Maaskracht. ‘We staan voor een duurzame manier van groenonderhoud en volgen de richtlijnen van Kleurkeur.’
Zo zorgen de mensen van haar bedrijf voor een ecologisch verantwoord onderhoud van de uiterwaarden langs de Maas. Biodiversiteit staat voorop, omdat veel aandacht uitgaat naar planten en dieren, insecten in het bijzonder. Ook kennisdeling is een belangrijk onderdeel van Kleurkeur. Bijvoorbeeld over ecologisch verantwoord beheer. Landhuis licht toe: ‘Dat lijnt met onze ambitie om samen met onze partners te leren hoe we het natuurlijk beheer van álle uiterwaarden vorm kunnen geven.’
Structureel beheer en onderhoud
In de praktijk zullen de gebruikers van de uiterwaarden vooral zien dát we de uiterwaarden onderhouden. Dit regelen we nu structureel voor alle gebieden met 3 aannemerscombinaties als aanspreekpunt. Goed onderhoud van de uiterwaarden is des te belangrijker, omdat er de afgelopen jaren flink is geïnvesteerd.
Er zijn veel ingrepen in de uiterwaarden gedaan om de waterveiligheid te verzekeren en natuurontwikkeling te realiseren. Alleen door goed onderhoud, met oog voor veiligheid én natuurwaarden, kunnen we hiermee doorgaan.
Meer zichtbaar en aanspreekbaar
De nieuwe werkwijze brengt ook met zich mee dat we in de gebieden meer zichtbaar en aanspreekbaar zijn. Mensen in de uiterwaarden moeten ons makkelijk kunnen vinden. De omgevingsmanagers, en hun collega-gebiedsconciërges in een aantal gebieden, zijn een laagdrempelig aanspreekpunt voor de gebruikers van de uiterwaarden.
‘We stemmen af met eigenaren en gebruikers. Bijvoorbeeld hoe we de werkzaamheden gaan uitvoeren en via welke hekken we de terreinen mogen betreden’, vertelt Tessa Hoogerwerf, omgevingsmanager van de uiterwaarden langs de Rijn. ‘Ook beoordelen we met welk materieel we op een perceel aan het werk moeten en wat de beste aanrijroutes zijn. De situatie is vaak ingewikkelder dan dat je op basis van de beschikbare informatie denkt.’
Omdat de ecologen, omgevingsmanagers en gebiedsconciërges veel in de uiterwaarden aanwezig zijn, krijgen we een steeds beter beeld van hoe het daadwerkelijk gesteld is met de natuur en waterveiligheid in de uiterwaarden.
Meer uitdagingen
Het gaat om een immens gebied (van wel 64.000 ha ofwel 100.000 voetbalvelden groot) met heel veel eigenaren en verschillende afspraken rondom beheer. Zorgvuldigheid is bij dit proces dan ook van het grootste belang. Dat kost tijd.
Omgevingsmanager Marcel Stiefelhagen van de uiterwaarden langs de Maas legt uit: ‘Bij ons gaat het om 133 uiterwaarden, waarbij we te maken hebben met veel verschillende eigenaren, pachters en rentmeesters. Zoek dan maar eens uit wie de huidige gebruiker van een stuk grond is. Toen we voor een stuk grond in de buurt van Nijmegen wilden achterhalen wie er van de grond gebruikmaakt, kwamen we bijvoorbeeld uit bij een eigenaar in Den Haag.’
Maaien en onderhoud
Nog niet alles kan meteen en ook niet alles gaat direct goed. Er is heel veel te doen. Omdat we eerst het achterstallig onderhoud willen aanpakken, staan voor de laatste maanden van 2022 vooral maaiwerkzaamheden op de kalender.
Stiefelhagen legt uit hoe zijn team zich hierop heeft voorbereid. ‘We hebben alle uiterwaarden langs de Maas, voor een deel met drones, gecontroleerd en de resultaten daarvan vergeleken met de vegetatielegger en de natuurdoelen. Daardoor weten we nu welke maaiwerkzaamheden noodzakelijk zijn en waar we de natuur kunnen versterken.’
Bij de stuw Lith heeft Maaskracht dat bijvoorbeeld gedaan door er golvend te maaien. Met deze maaimethode laten zij een deel van het groen onaangeraakt. Hierdoor kunnen kleinere diersoorten erin schuilen en leven. In de volgende maaironde nemen ze dit deel weer mee en laten ze een ander deel staan. Zo ontstaat er een meerjarig maaisysteem dat de biodiversiteit ten goede komt.
Naast het maaien voeren de aannemers onderhoudswerkzaamheden uit. ‘Denk aan kapotte hekken, bebording die ontbreekt, omgevallen rasters’, verduidelijkt Hoogerwerf. Meldingen over acute zaken komen binnen via de 0800-lijn, gemeenten of collega-terreinbeheerders als Natuurmonumenten of Staatsbosbeheer. Hoogerwerf: ‘Als het urgent is en tot de taak van Rijkswaterstaat behoort, pakken we het direct op.’
Toegevoegde waarde
De 3 omgevingsmanagers zien nu al de toegevoegde waarde van de samenwerking. De aannemerscombinaties brengen allemaal hun eigen expertise en ervaring in. Dat kan zijn: kennis op het gebied van natuur inclusief groenbeheer, dataverzameling en -beheer en specifieke gebiedskennis. We bespreken uitdagingen en problemen en zoeken samen naar oplossingen. De ervaringen die we opdoen in de ene uiterwaard, kunnen we weer gebruiken in de andere uiterwaarden.