Zorg voor cultuurhistorie en archeologie

Bouwwerken en monumenten van Rijkswaterstaat

We voelen ons niet alleen verantwoordelijk voor de cultuurhistorische waarden in het landschap en onder de grond bij de aanleg en vernieuwing van weg en water, maar zijn ook trots op ons eigen verleden en dragen daar zorg voor in het beheer.

Tijdens de tweejaarlijkse Open Monumentendag is een wisselend aantal monumentale bouwwerken van Rijkswaterstaat te bezichtigen.

In totaal beheert Rijkswaterstaat ongeveer 6.600 bouwwerken, waarvan er bijna 1.700 dateren van voor 1966. Van deze 1.700 objecten hebben ongeveer 185 de status van een beschermd monument:

De Prinses Beatrixsluis in Nieuwegein (1933); bijzonder vanwege de modernistische architectuur van de heftorens.
De Waalbrug bij Nijmegen (1936); toentertijd de grootste boogbrug met een hoofdoverspanning van 244 m.
De vuurtoren Brandaris op Terschelling (1594); de oudste en meest bekende van de 18 vuurtorens die Rijkswaterstaat nu beheert. Hoogte 56 m, vierkant en opgetrokken uit baksteen, zoals de meeste vuurtorens van voor 1800.
De stuw bij Lith (1936), de eerste stuw met gelaste schuiven.
De Ottersluis (1863), is niet alleen een monument, hij schut ook nog steeds. Luister de onderstaande podcastaflevering en kom meer te weten over deze speciale sluis.

Podcast De Ottersluis: een monument

Wim van Wijk woont al zijn hele leven naast de Ottersluis. Botte Jellema ging er naar toe om te luisteren naar zijn verhalen.

Of luister op

00:00:00 Respondent: Als dat nou eens op een mooie pinksterdag of een mooie zomerdag gebeurde en half Dordrecht kwam met zijn pieremachochel of ander plezierjacht naar de Biesbosch, dan mocht je niet door de sluis varen. Dat was levensgevaarlijk. 00:00:16 Interviewer: Je luistert naar de podcast van Rijkswaterstaat. Mijn naam is Botte Jellema. Deze keer ontmoet ik Wim van Wijk, die al zijn hele leven direct naast de Ottersluis bij Dordrecht woont. Een sluis van bijna 160 jaar oud en alleen te bereiken via het water. De kleine sluis ligt in een prachtige groene omgeving op het eiland van Dordrecht met aan beide kanten een historische sluiswachterswoning. Het is één van de 170 objecten van Rijkswaterstaat die de status hebben van een beschermd monument. Het was de bedoeling dat je er dit jaar in het kader van de Open Monumentendag naartoe kon. Maar vanwege de maatregelen tegen de verspreiding van corona gaat de Open Monumentendag dit jaar helaas niet door. Daarom neem ik je in deze aflevering even mee naar dit monument van Rijkswaterstaat. 00:01:03 Interviewer: En voor een deel is dat ook uw werk geworden dat u hier woont? 00:01:07 Respondent: Ja, ik ben journalist. Als journalist heb ik ook veel over de Biesbosch geschreven en uitgezocht. Over de bewoners, want je had bijzondere bewoners in de Biesbosch sowieso al, maar de natuur, de waterhuishouding, de geschiedenis, een atlas met allerlei kaarten over de Biesbosch. Nou ja, ik kan het zo gek niet bedenken of ik heb erover geschreven. 00:01:28 Interviewer: Wim woont in het Zalmhuis aan de overkant van de Ottersluis. Je kan er alleen komen via een kleine loopbrug. Het huis is omringd door prachtige natuur en ligt pal aan de Nieuwe Merwede. Je kan hier alleen via het water komen, over land is verboden. Wanneer je Nationaal Park de Biesbosch even voor de geest haalt, dan zie je ongetwijfeld een rivier die met een slinger van rechts boven naar links beneden loopt, dwars door het gebied. Dat is de Nieuwe Merwede. 00:01:55 Respondent: De Ottersluis vormt een verbinding tussen het Otterkanaal binnen, en buiten de Nieuwe Merwede. De Nieuwe Merwede is de grens tussen Zuid-Holland en Noord-Brabant. 00:02:06 Interviewer: Wat is de Nieuwe Merwede? Want het doet mij wat rivierig aan, als ik het zo zie, maar het is eigenlijk een kanaal, geloof ik? 00:02:13 Respondent: Ja, je hebt huiswerk gedaan. Heel goed. Dat is één van de grote waterstaatswerken geweest. De grote man daarachter was Jan Blanken. Die leefde zo een beetje begin negentiende eeuw. Die heeft in 1818, als ik mij niet vergis, anders zal het er niet ver naast zijn, een plan bedacht dat een oplossing moest geven voor de Merwede. Niet de Nieuwe Merwede, maar de Oude Merwede, die tussen Gorinchem en Dordrecht loopt en die begin negentiende eeuw totaal verzand was. Dat gaf een paar problemen voor de scheepvaart en gek genoeg voor de dorpen in de Alblasserwaard. Voor de scheepvaart lijkt me duidelijk. Een zandbank is hinderlijk en zeker als het laag water is. 00:03:01 Respondent: Voor de dorpen in de Alblasserwaard ligt het iets minder voor de hand. Maar dan moet je denken aan het karakter van een rivier vol zandbanken. Daar wilde in de winter wel eens een ijsschots tegenaan lopen en daaraan vast blijven haken, en dan liep daar achterop nog een en nog een en dan kreeg je een ijsdam. Die waren vroeger heel gewoon in de Nederlandse rivieren, maar ook heel hinderlijk. 00:03:24 Interviewer: Ja, want dan kan het water niet meer weg. 00:03:25 Respondent: Precies. Als je dan in het voorjaar een plons smeltwater uit de Alpen kreeg, dan hoopte dat zich tegen die ijsdam op. Als het niet vooruit kan, dan gaat het naar de zijkanten over de dijk van de Alblasserwaard. De Alblasserwaard is echt geteisterd door overstromingen. De ene was nog niet voorbij en de andere, en het duurde heel lang voordat die paar windmolens bij Kinderdijk al dat water er weer uit gepompt hadden. Dus daar moest een oplossing voor komen en die heeft Jan Blanken bedacht. 00:03:54 Interviewer: Juist, ja. In de negentiende eeuw had hij dat al verzonnen? 00:03:58 Respondent: Ja, en die oplossing was heel simpel. Ik ga nu een beetje chargeren, maar het komt erop neer van: die Merwede, daar hebben we niks meer aan. Die schaffen we af. We gaan een nieuwe maken. 00:04:07 Interviewer: Ja. 00:04:09 Respondent: Kom er maar eens op. En het is er van gekomen. Hoewel die oude niet echt is afgeschaft, want daar hadden ze in Dordrecht en in Rotterdam toch zo hun bedenkingen tegen. Zijn ze daar bij de waterstaat nou helemaal gek. Onze handelsroute naar Duitsland afschaffen. Dat doen we niet. Gelukkig hadden ze de tijd mee. Dat plan is pas in werking gekomen zo rond 1850. Dat is precies de industriële revolutie. Toen werd de stoombaggermolen uitgevonden. Kijk, we hadden wel een apparaat waarmee je een haven een beetje kon uitdiepen. Maar een hele rivier, dat was onbegonnen werk. Totdat dus die stoombaggermolen werd uitgevonden. Die hebben ze gebruikt om de Merwede toch uit te baggeren. Maar intussen was Rijkswaterstaat al begonnen met het graven van de Nieuwe Merwede. Dus hebben we er nou twee. 00:04:59 Interviewer: De Ottersluis ligt in het gebied tussen de Beneden Merwede, de oude rivier, en de Nieuwe Merwede. Het heet de Sliedrechter Biesbosch. Het is een polder die in de winter onder water komt te staan. 00:05:10 Respondent: Maar de polder waar je op uitkijkt, heeft een naam die lijkt op de Ottersluis, namelijk de Otterpolder. Maar dat is wel een Biesbosch polder en die heeft van de winter dus vol water gestaan. Dat betekent dat de boer die daar op een eiland zijn bedrijf uitoefent er wel altijd voor moet zorgen dat zijn vee 's winters op stal staat. Hij heeft zoveel land dat er meer staat dan zijn eigen vee. Hij verhuurt veel weilanden aan mensen die een paard hebben. Ik geloof dat er nu al 75 paarden daar lopen en die moeten allemaal weer overgevaren worden voordat het stormseizoen begint. 00:05:42 Interviewer: Dat is misschien een beetje hoe het vroeger ook ging, voordat de Nieuwe Merwede er lag, met vervoer van vee over water en al het andere wat voor een boerderij nodig is. 00:05:52 Respondent: Kun je je voorstellen dat er over deze brug koeien gelopen hebben? 00:05:55 Interviewer: Nee. 00:05:56 Respondent: Toch is dat gelukt. 00:05:57 Interviewer: Ja, echt? Het is nog geen meter breed. Hoe breed zou het zijn? U weet dat natuurlijk precies. 00:06:01 Respondent: Nee, dat weet ik niet precies, maar ongeveer een meter. 00:06:04 Interviewer: Ja. 00:06:04 Respondent: Maar hier hebben dus koeien gelopen naar een weiland ten oosten van de Ottersluis. De boer woont ten westen van de Ottersluis. Soms bracht hij ze met een boot naar de Nieuwe Kat en de Oude Kat. Zo heten die polders. Maar soms was het makkelijker om het over land te doen. Dus toen kwamen de koeien hier over de sluis lopen. 00:06:21 Interviewer: Ja. Even terug naar die sluis dan. Van wanneer is deze sluis ongeveer, wanneer is die dan gebouwd? 00:06:27 Respondent: Dat weet ik wel precies. 00:06:28 Interviewer: Oké. 00:06:29 Respondent: 1863. In '62 gebouwd en in '63 was hij klaar. 00:06:34 Interviewer: Nu dus vooral voor de pleziervaart. Toentertijd zijn hier waarschijnlijk allemaal koeien doorheen gevaren. 00:06:43 Respondent: Er is vee doorheen gegaan. Er zijn scheepjes met riet, met biezen, met wilgentakken, met hooi, doorheen gegaan. Aan dat soort bootjes moet je denken. 00:06:53 Interviewer: Wat maakt deze sluis bijzonder voor u? 00:06:56 Respondent: Nou, ik zal eerst beginnen met te zeggen waarom iedereen deze sluis bijzonder vindt. Dan bedoel ik met name de mannen die op een rondvaartboot tekst en uitleg geven. Ik hoor ze altijd zeggen van: "En links van u ziet u de Ottersluis. Dat is één van de weinige sluizen met een groene kolk". 00:07:12 Interviewer: Een groene kolk. Oké. Wat is dat? 00:07:16 Respondent: Kijk maar. 00:07:19 Interviewer: O, juist. Met een begroeide wal. 00:07:22 Respondent: Geen rechte betonnen oevers. Nee, een glooiende graskant. 00:07:27 Interviewer: Ja. 00:07:28 Respondent: Een groene kolk. 00:07:29 Interviewer: Juist, oké, ja. Wat een term. Oké, ja, maar dat kan misschien ook alleen als het verval niet enorm is? 00:07:37 Respondent: Dat was het wel. Nu niet meer, want we hebben de Deltawerken gekregen. Maar voor de Deltawerken kon je hier spektakel mee maken. 00:07:45 Interviewer: De sluis is bijna 160 jaar oud, 30 meter lang en een wijdte tussen het remmingwerk van zeven meter. Punten in de richting van de Nieuwe Merwede die doorgaans hoger staat. Nog altijd in bedrijf. Gemoderniseerd, want de bediening gaat nu elektrisch. Het hoogteverschil van het water is nu zo'n 20 centimeter. Soms is het nog een meter. Maar vroeger, toen Wim klein was, was het vaak veel meer. 00:08:10 Respondent: Het heeft tot iets langer dan 1970 geduurd. Het Otterkanaal aan de binnenkant staat in verbinding met Dordrecht, Merwede Noord, Oude Maas, Hoek Van Holland. De Nieuwe Merwede gaat naar Hollands Diep, Haringvliet. En er was tijverschil. Dus kon het voorkomen dat het water in het Otterkanaal een uur eerder of nog meer hoger was dan hier. En dan stond er dus een enorm tijverschil en dan kon de sluis niet bediend worden. 00:08:44 Interviewer: De krachten waren te groot. 00:08:46 Respondent: Je moest de deuren toen nog met de hand dichtdraaien, dat kreeg je gewoon niet voor elkaar. 00:08:50 Interviewer: Wacht even, want tijverschil zegt u natuurlijk, dus op beide was tij. Alleen het was daar eerder dan hier. En nu kijk ik naar die deuren. Die staan met de punt richting de Nieuwe Merwede. 00:09:05 Respondent: Ja, dus het water van het Otterkanaal duwde ervan binnen tegenaan. 00:09:08 Interviewer: Dat is de verkeerde kant. 00:09:09 Respondent: Dus ze duwde ze gewoon open en dichtdraaien dat ging gewoon niet. 00:09:13 Interviewer: Nee. 00:09:13 Respondent: Als dat nou eens op een mooie pinksterdag of een mooie zomerdag gebeurde en half Dordrecht kwam met zijn pieremachochel of andere plezierjacht naar de Biesbosch, dan mocht je niet door de sluis varen. Dat was levensgevaarlijk. 00:09:30 Interviewer: Er stond een enorme stroming dan. 00:09:31 Respondent: Er stond een enorme stroming en die boten van vroeger hadden misschien een seagull of een andere krachteloze motor. 00:09:37 Interviewer: Daar kwam je niet, nee, dat lukt nooit. 00:09:38 Respondent: Dat zou boing boing, nou ja, draaikolken in de sluis. Dan werd er niet zoals daar nu een blauwe vlag met het wapen van het rijk hangt, maar dan werd er een knalblauwe vlag gehesen ten teken dat het spui was, en dan mocht er niet geschut worden. 00:09:53 Interviewer: Oké. 00:09:55 Respondent: Dan kun je je voorstellen wat er gebeurt. Al die boten gingen ophopen. Er lag een hele rij aan die kant en aan deze kant net zo. 00:10:05 Interviewer: Te wachten totdat het weer gelijk was. 00:10:07 Respondent: Totdat het waterpeil weer binnen en buiten gelijk was, en dan kon er geschut gaan worden. En dat gaf problemen: "Ik was eerst" , "Nee, nee, nee". Dat hadden de oudere sluiswachters je nog kunnen vertellen. 00:10:22 Interviewer: Heeft u het meegemaakt? 00:10:23 Respondent: Ja, natuurlijk. 00:10:24 Interviewer: U woont hier al uw hele leven. 00:10:25 Respondent: Wij gingen als kind altijd kijken. 00:10:29 Interviewer: Dan kon je lachen? 00:10:31 Respondent: Ja, nou ja, het was gewoon leuk om te kijken hoe al die boten erdoorheen gingen. Soms ging het wel eens net niet goed of echt niet goed. 00:10:41 Interviewer: Zoals dat gaat bij een sluis. 00:10:44 Respondent: Ga maar eens bij Muiden kijken, daar hebben ze hele terrassen langs de sluis staan om te zien hoe al die zogenaamde watersporters met hun kapiteinspet op niet eens weten hoe ze een touw vast moeten maken. 00:10:54 Interviewer: Dan kan je het vloeken leren als je wil? 00:10:56 Respondent: Precies. 00:10:58 Interviewer: Dus dat heeft u hier geleerd? 00:11:01 Respondent: Nee, ik ben netjes opgevoed. 00:11:04 Interviewer: Nee, dat kon niet, hoe kan ik dat ook, nee, sorry. 00:11:07 Respondent: Je moet jezelf niet als de mate der dingen nemen. 00:11:10 Interviewer: U heeft helemaal gelijk. Dat is helemaal waar. Ik had het ook wel mooi gevonden als kind, dat weet ik zeker. 00:11:24 Interviewer: Wat Wim het Otterkanaal noemt, heet eigenlijk het Wantij. Het is een kanaal vanuit Dordrecht door de polder die bij deze Ottersluis uitkomt op de Nieuwe Merwede. In dit kanaal staat nog altijd een getijdenstroming. In Dordrecht is het verschil tussen hoog en laag water meestal een centimeter of 80. 00:11:42 Interviewer: Heeft u enig idee hoeveel het verval nu is? 00:11:45 Respondent: Het is nooit precies hetzelfde natuurlijk. Het varieert tussen misschien een centimeter of 20 tot het kan nog wel eens een meter zijn, maar dat zijn uitzonderingen. 00:11:57 Interviewer: Maar dat is omdat dat getij hier niet meer komt. 00:12:01 Respondent: Kijk, het gekke is, binnen het Otterkanaal, nogmaals dat staat in verbinding met Dordrecht, Rotterdam, Hoek van Holland, daar komt het getij nog binnen. Terwijl bij de Nieuwe Merwede, die zit achter de Haringvlietsluizen, daar is nauwelijks getij meer. Dus hier gaat het peil misschien nog zo'n 20 centimeter op en neer en de stroomrichting is altijd naar zee. Terwijl in het Otterkanaal daar gaat het gemiddeld genomen nog zo'n 80 centimeter op en neer en wisselt de stroomrichting dus. 00:12:29 Interviewer: Maar als het nou heel eng weer is, om het maar even met een lekenterm aan te geven. Ik bedoel dat het hoogwater is en het stormt en het water komt deze kant op. 00:12:40 Respondent: Lopen we even naar die witte paal. 00:12:42 Interviewer: Ja. 00:12:46 Respondent: Dat is een peilschouw. 00:12:47 Interviewer: Ja. 00:12:49 Respondent: Een oude en van de zijkant kan je al een klein rood streepje zien. 00:12:53 Interviewer: Ja. Ik ben onderhand een beetje gepokt en gemazeld met het maken van deze podcast voor Rijkswaterstaat dat als ergens rode streepjes op palen staan, dan betekent het doorgaans dat het water tot daar is gekomen. 00:13:05 Respondent: Precies, en natuurlijk 1953. 00:13:09 Interviewer: Juist, ja. 00:13:11 Respondent: En dan zie je vier meter boven NAP. 00:13:14 Interviewer: Goededag. 00:13:15 Respondent: Dus dan stond je hier tot borsthoogte in het water. 00:13:17 Interviewer: Ja, flink nog. 00:13:19 Respondent: Dat is niet de laatste keer geweest, hoor. 00:13:21 Interviewer: Nee? 00:13:21 Respondent: Ook ik heb nog meegemaakt in 1995 dat je hier tot aan je enkels door het water liep. 00:13:29 Interviewer: Dat was toen die dijk op springen stond. 00:13:33 Respondent: Ja, de hoge waterstanden in de Waal. Dat komt ook hier langs. 00:13:36 Interviewer: Ja, dat in Limburg ook zo, ja precies, dat komt hier natuurlijk langs. 00:13:41 Respondent: En ook in 2002 en kort na 2000 is het hier ook kantje boord geweest, maar '95 stond het onder water. 00:13:52 Interviewer: Maar dan hebben die sluizen ook wel wat te verduren gehad. Als het water zo hoog, dan is het hier één grote watervlakte natuurlijk. 00:14:00 Respondent: Zover als je kan kijken, die hele polder tot aan de industrie daar, staat dan allemaal onder water. Als er dan een noordwesten wind staat, dan krijg je ook nog deining. 00:14:10 Interviewer: Mag ik kijken waar u woont? 00:14:12 Respondent: Ja. Lopen we daar naartoe? 00:14:13 Interviewer: Nou ja, we kunnen even kijken. Wat ik al een klein beetje vermoedde, blijkt ook het geval te zijn. Uw huis staat op een soort terp. 00:14:24 Respondent: Ja, alleen noemen wij het in de Biesbosch geen terpen maar heuvels. 00:14:27 Interviewer: Ik kom uit het noorden. 00:14:28 Respondent: Daar zeg je terp. Wij zeggen heuvels. 00:14:33 Interviewer: Effectief is het hetzelfde, namelijk een verhoging. Als ik het zo zie, dan is het in 1995 hier droog gebleven, maar in '53 niet. 00:14:43 Respondent: In '53 heeft het tot aan de kozijnen in het huis gestaan. 00:14:48 Interviewer: Woonde u hier toen ook? 00:14:51 Respondent: Ik ben aan komen spoelen, heb ik altijd te horen gekregen. Jij hebt waarschijnlijk te horen gekregen dat je uit de polder komt. 00:14:58 Interviewer: Nee, ook aan komen spoelen. 00:14:58 Respondent: Jij ook aan komen spoelen. Hier woonden mijn ouders en voor die tijd mijn grootouders en mijn overgrootouders. 00:15:04 Interviewer: In dit huis? 00:15:07 Respondent: Ja, in dit huis. 00:15:09 Interviewer: En in '53? 00:15:11 Respondent: En de hele heuvel was, nou niet helemaal weggespoeld, maar je moet je voorstellen dat al die golven aankwamen en alle grond was weggeslagen. Het was echt een groot, heb ik van mijn vader begrepen, was gewoon een groot gat voor de voordeur, dat weer helemaal aangevuld moest worden. 00:15:27 Interviewer: Wauw, jeetje. Maar dat heeft u niet met eigen ogen gezien? 00:15:31 Respondent: Zoals gezegd, ik ben van '53. 00:15:33 Interviewer: Maar zit dat u, ik bedoel of uw vader misschien, maar heeft u dat ooit als een probleem of een gevaar gezien? 00:15:43 Respondent: Ik herinner mij 1962. Toen was ik een ventje van een jaar of negen, en toen zag ik mijn moeder in paniek raken. Het water kwam weer binnen. Terwijl wij kinderen denken: o, spannend, water in huis. Maar mijn moeder raakte helemaal in paniek. Die zag weer 1953 voor zich. Ik had mijn moeder nog nooit in paniek gezien en toen zag ik echt dat ze spullen begon op te rapen en naar boven te brengen en ons te zeggen van: binnenkomen of binnenblijven of kom weg van dat water. Nou ja, wat kan je je er nog van herinneren, dat is al lang geleden. 00:16:20 Interviewer: Het is lang geleden. 00:16:21 Respondent: Maar dat beeld heb ik nog wel van: wij vinden het leuk en mijn moeder helemaal niet. 00:16:27 Interviewer: Maar betekent dat dat u er ook nare herinneringen aan over heeft gehouden of die angst heeft gehad voor het water? 00:16:33 Respondent: Nee, ik ben nooit echt bang geweest voor het water, ook niet in '95. Waarschijnlijk omdat je die verhalen kende van we hebben het allemaal overleefd. En het is nu heel anders dan in '53, toen had de zee overal toegang. Als het bovendien van de rivieren afkomt, dat gaat wel een keer voorbij. Je raakt eraan gewend, maar je bent wel altijd op je qui-vive, je leeft met het water, dat wel. 00:17:03 Interviewer: Ik ben bij de sluis op een prachtige dag in juli. Het is een idyllische plek met prachtig groen en veel water. Wim Van Wijk zit vol verhalen over het huis, de sluis en de Biesbosch. Hij woont op een unieke plek in Nederland. 00:17:16 Interviewer: Is het nou leuk om achter een sluis te wonen, want u moet er zelf ook steeds overheen als u naar uw huis wil? 00:17:22 Respondent: Hangt er vanaf wie er dienst heeft. Sommigen die denken van ik kom hier 's ochtends aan, ik doe de brug eraf, ik doe de deur open en als het nodig is, doe ik hem weer eens dicht. Dan moeten wij maar wachten tot we erover kunnen. 00:17:32 Interviewer: U moet wachten soms? 00:17:33 Respondent: Ja, dat is op zich niet erg, als het maar nut heeft en niet als hij zomaar openstaat omdat het makkelijk is. Maar we hebben het ook wel eens gehad dat de sluiswachter als hij naar huis ging, vergat om de brug er weer over te draaien. Dan zitten we natuurlijk geïsoleerd. 00:17:51 Interviewer: Ja. 00:17:52 Respondent: Ach, ja. 00:17:53 Interviewer: Ja, maar goed, het heeft misschien ook wel weer, ik bedoel als u er niet af kan. 00:18:00 Respondent: Kan er ook niemand komen. 00:18:01 Interviewer: Nee. 00:18:13 Interviewer: Je hoorde een aflevering uit de podcastserie over het werk van Rijkswaterstaat. Deze keer hadden we een ontmoeting met Wim Van Wijk, gids, journalist en schrijver en bewoner van de Biesbosch bij de Ottersluis. Bedankt voor het luisteren. 17 Merwede Mixdown 3_DEF.mp3

Beschermde status

Een cultuurhistorisch waardevol bouwwerk kan op verschillende manieren beschermd zijn. Zo kan het een Rijksmonument, provinciaal monument of gemeentelijk monument zijn. Verder kan het onderdeel zijn van een UNESCO werelderfgoed (zoals Hollandse Waterlinies) of van een beschermd stads- of dorpsgezicht, of planologische bescherming genieten.

Vaak spelen monumentale objecten nog gewoon hun rol bij de waterverdeling en veiligheid. Vanuit wet- en regelgeving geldt voor aangewezen monumenten een instandhoudingsplicht, terwijl vanuit vervanging en renovatie vaak aanpassingen hard nodig zijn, om ons nationale netwerk van wegen en vaarwegen veilig te kunnen houden. Het is daarom van belang om de waarden en status van een bouwwerk inzichtelijk te hebben.

De Waalbrug bij Nijmegen Foto: © Ton Poortvliet

Keuzes maken; wat kunnen we bewaren?

We beheren objecten uit de 19^e eeuw waar het bijzondere niet meteen van af te zien is, maar die wel zeldzaam zijn. Denk aan een bakstenen duiker uit 1811 of een riool uit de 17^e eeuw. In de 20^e eeuw hebben we vele grote bouwwerken aangelegd, waarvan een groot deel inmiddels een beschermde status heeft en niet meer weg te denken is uit de omgeving.

Moderne bouwwerken (viaducten, tunnels) zijn soms bijzonder qua vormgeving of kenmerkend voor een bepaalde bouwstijl. Niet alle onderdelen van een bouwwerk kunnen echter altijd behouden blijven.

Waarde in kaart brengen

We hebben in kaart gebracht welke cultuurhistorisch waardevolle bouwwerken Rijkswaterstaat onder haar hoede heeft. Het gaat dan om beschermde rijks-, provinciale en gemeentelijke monumenten en om objecten met een hoge cultuurhistorische waarde. Deze informatie wordt meegewogen bij onderhoud, reparaties en wijzigingen.

Met de komst van de Omgevingswet is ook de directe fysieke omgeving (monumentcontour) van een monument een factor om goed rekening mee te houden.

Functioneren en cultuurhistorische waarde afwegen

Als er iets aan het bouwwerk veranderd moet worden, gaat dat niet zomaar. Voor werkzaamheden aan beschermde monumenten moet altijd een vergunning worden aangevraagd, meestal bij de gemeente. Bij de vergunningaanvraag hoort een bouwhistorisch onderzoek. Dit onderzoek geeft nader inzicht in de specifieke waardevolle onderdelen van een bouwwerk. We hebben vervolgens de taak het functioneren van het beschermde bouwwerk en de cultuurhistorische waarde ervan tegen elkaar af te wegen.

Zo werd de beschadigde regelklep van de stuw bij Lith, een rijksmonument, vervangen door een nieuw exemplaar, maar werd hiervoor wel een replica van het oorspronkelijk ontwerp gebruikt. Inclusief ouderwetse klinknagelverbindingen.

Bij de renovatie van de Prinses Beatrixsluis en aanleg van een derde kolk in Nieuwegein is enerzijds het oorspronkelijke aandrijfwerk vervangen door een moderne aandrijving en anderzijds is de derde kolk volledig ingepast in de historische setting.

We werken nauw samen met betrokkenen (overheden, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, omwonenden en andere stakeholders) om tot een zo passend mogelijke oplossing te komen.