Droogte en watertekort Nederland

28 Droogte V2.mp3 00:00:00 Nieuwslezer: Het was deze week weer volop in het nieuws. Het is erg droog in Nederland. 00:00:04 Nieuwslezer: Zo is het waterpeil van het IJsselmeer verhoogd. Ook de komende weken wordt er zon en geen druppel water verwacht. 00:00:10 Nieuwslezer: Op diverse plekken in ons land geldt een beregeningsverbod. 00:00:12 Nieuwslezer: Dat is één van de maatregelen die waterschappen en Rijkswaterstaat nemen tegen de droogte, want die toegenomen droogte veroorzaakt problemen. 00:00:22 Nieuwslezer: En dat zien we de laatste jaren steeds vaker. 00:00:24 Botte Jellema: Radioberichten uit het voorjaar van 2022 over het neerslagtekort, oftewel droogte in Nederland. Welkom bij de podcast van Rijkswaterstaat. Mijn naam is Botte Jellema. We hebben in Nederland een paar opvallende zomers achter de rug. 2018 met één van de droogste jaren ooit, 2020 waarin voor het eerst een buitentemperatuur van meer dan 40 graden celsius werd gemeten en 2021 waarin een rampzalige hoeveelheid regen viel in korte tijd in het zuiden en vlak over onze grenzen. En dit jaar, 2022, begon omineus. Het voorjaar was droger dan 2018 en het neerslagtekort liep zelfs gelijk op met het recordjaar 1976. Droogte in Nederland stelt ons voor een probleem. We zijn er wereldwijd om bekend dat we goed zijn in het afvoeren van het water. Maar wat als het te weinig is? Dat is een opgave voor Rijkswaterstaat. In deze aflevering ontmoet ik waterexpert Vincent Bijk van Rijkswaterstaat. 00:01:34 Vincent Bijk: Ik ben adviseur watermanagement, waterverdeling. Ik houd me bezig met vraagstukken rondom de waterverdeling, met name tijdens droogte en laag water. 00:01:45 Botte Jellema: We hebben afgesproken bij de Prinses Irenesluis in wijk bij Duurstede, die in 2018 een belangrijke rol speelde in de droge zomer. Daarover straks meer. Wat komt erbij kijken als we water vast willen houden? Is onze infrastructuur van kanalen en bij rivieren ingericht op watertekorten? En wat kunnen we in de toekomst verwachten? Vincent denkt hier dagelijks over na. Hij is lid van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling en schrijft daarover op de site van Rijkswaterstaat. Even iets tussendoor. Als ik tegen je in het Fries begin, komen we er dan uit? 00:02:22 Vincent Bijk: Dan kan ik het wel verstaan. Dat hoor jij? 00:02:26 Botte Jellema: Nee, ik kom zelf uit Friesland en ik had gelezen dat je daar bent opgegroeid. 00:02:30 Vincent Bijk: Ja, in mijn blog. Ik ben opgegroeid in Friesland. 00:02:35 Botte Jellema: Een waterrijke provincie, zo weet ik. 00:02:36 Vincent Bijk: Een waterrijke provincie. Dat klopt. 00:02:37 Botte Jellema: Is daar de interesse voor waterbeheer ontstaan? 00:02:43 Vincent Bijk: Ik heb de studie fysische geografie gedaan, natuurkundige aardrijkskunde. 00:02:48 Botte Jellema: Dat is Delft, neem ik aan? 00:02:48 Vincent Bijk: Utrecht. 00:02:48 Botte Jellema: Oh ja, hier vlakbij. 00:02:48 Vincent Bijk: Ja. Ik was altijd al geïnteresseerd in aardrijkskunde en processen op de aarde en hoe dat werkt. Zo kwam ik op de studie fysische geografie terecht. Ik ben afgestudeerd in kust- en rivierbeheer. Eén van de grote werkgevers in Nederland is natuurlijk Rijkswaterstaat. 00:03:12 Botte Jellema: Maar nu is Friesland notoir een provincie zonder rivier. 00:03:12 Vincent Bijk: De Tjonger hebben we dan. Wat kleinere riviertjes, maar daar is Rijkswaterstaat niet van. Maar Friesland is voor het grootste deel afhankelijk van het IJsselmeer voor de zoetwatervoorziening. De grootste bron van zoetwater ligt er vlakbij. 00:03:38 Botte Jellema: Over het IJsselmeer praat ik straks verder met Vincent. Eerst even deze sluis, de Prinses Irenesluis in het Amsterdam-Rijnkanaal. 00:03:46 Vincent Bijk: Het Amsterdam-Rijnkanaal is de vaarroute tussen de haven van Amsterdam en het achterland. Van hier gaan schepen naar Duitsland of naar Rotterdam. 00:03:57 Botte Jellema: De verbinding tussen de Amsterdamse haven en het roergebied. 00:04:01 Vincent Bijk: Onder andere, ja. Amsterdam is één van de grootste brandstofhavens, dus er gaat heel veel brandstof vanuit Amsterdam richting het roergebied. Eén van de drukst bevaarde kanalen in Europa. We staan hier bij Wijk bij Duurstede en hier kruist het Amsterdam-Rijnkanaal De Lek. Dus je hebt een kruispunt van een rivier en een kanaal. Dat is op zich best bijzonder. 00:04:25 Botte Jellema: Dat zie je niet zo vaak. 00:04:28 Vincent Bijk: Nee. 00:04:28 Botte Jellema: De Prinses Irenesluis is de verbinding tussen de rivier en het kanaal. Het water in De Lek staat zo'n drie meter hoger. Water in het Amsterdam-Rijnkanaal stroomt uiteindelijk in zee bij IJmuiden. Door de werking van de sluis komt er een beetje rivierwater in het kanaal, maar veruit het meeste water is de afvoer uit het gebied aan weerszijden. Tenminste, als het niet te droog is. 00:04:53 Vincent Bijk: De deur komt nu omhoog. Ok in periode van watervraag, als de waterschappen water nodig hebben, laten we hier water in. 00:05:02 Botte Jellema: Dat is dus waar Vincent het meest mee bezig is als waterexpert. Maar laten we even uitzoomen. Ons land komt op twee manieren aan zoetwater: door neerslag en door de rivieren. We komen er ook weer op twee manieren vanaf: door afvoer naar de zee en door verdamping. In warme, droge periodes, gebeurt met al die vier dingen iets. Bij droogte is er geen neerslag en wanneer het in de ons omringende landen ook droog is, komt er via de rivieren langzaam maar zeker minder water ons land binnen. Aan de andere kant is de verdamping met warm weer juist op zijn grootst. Denk maar aan hoeveel water je je tuintje of de plantjes op je balkon moet geven op die warme dagen. En al die dingen hebben ook gevolgen voor de afvoer, want als er weinig zoetwater is om af te voeren, is het lastig om het zoute zeewater buiten de deur te houden. Kortom, droogte zorgt voor een heel complex aan problemen, want zoetwater van goede kwaliteit is van groot belang, zo legt Vincent uit. En dan gaat het over landbouw, neem ik aan? 00:06:13 Vincent Bijk: Landbouw, maar ook voor drinkwater. Er zit ook wat industrie, maar ook een belangrijke is de natuur, de natuurgebieden. Het plassengebied Utrecht, Noord-Holland. 00:06:22 Botte Jellema: Rond Vinkeveen? 00:06:22 Vincent Bijk: Precies. Dat is een heel belangrijk natuurgebied en die vraagt een hoge kwaliteit water. Voor de natuur is het een belangrijke aanvoerroute, en dus belangrijk om de kwaliteit van dit water goed te houden. Dat doen we door hier water doorheen te sturen. 00:06:41 Botte Jellema: Ja. En dat is precies wat er nu vier jaar geleden, in de zomer van 2018, aan de hand was. Dit herinner ik me, want dit is in het nieuws geweest. 00:06:51 Vincent Bijk: Klopt. Dat was een erg droge zomer met afnemende Rijkafvoeren. Iedereen herinnert het zich nog wel. Dan is het extra belangrijk om het kanaal door te spoelen. 00:07:05 Botte Jellema: Want zoals je net zei, begon dat zoute water vanuit de zee ook het binnenland in te stromen. 00:07:14 Vincent Bijk: Klopt. Dat gebeurt altijd. Dat kunnen we terugspoelen met het zoete water hier, door het kanaal. Maar in tijden van droogte heb je veel meer vraag naar water. Iedereen wil water. 00:07:27 Botte Jellema: Dus dan verschuift die grens tussen het zoete water en het zoute water. 00:07:31 Vincent Bijk: Als je hier niet voldoende doorheen spoelt wel. Je moet afwegingen maken: waar ga ik dat water naartoe sturen? 00:07:36 Botte Jellema: Want er was ook niet zoveel. 00:07:38 Vincent Bijk: Er was ook niet zoveel. Dus hoe minder je hebt, hoe belangrijker het is om het op een goede manier te verdelen. 00:07:43 Botte Jellema: Want als je alles naar Vinkeveen stuurt, dan zitten ze in de Biesbosch weer te zeuren. 00:07:47 Vincent Bijk: Bijvoorbeeld, ja. 00:07:50 Botte Jellema: Dit is één van de lastigste zaken bij droogte. Hoe verdeel je het binnenkomende en ook al schaarse rivierwater voor al die functies? Landbouw, natuur, drinkwater, diepgang voor de scheepvaart en ook nog het zoute water buitenhouden. Dat zijn het soort momenten waarop de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling in actie komt. Vincent zit namens Rijkswaterstaat in die crisisadviesgroep waar ook waterschappen, drinkwaterbedrijven en provincies in zitten. 00:08:21 Vincent Bijk: Op het moment dat er schaarste is in de wateraanvoer, gaan we met die groep kijken: hoe kunnen we dat op de beste manier verdelen? Daarvoor hebben we wel handvaten die in de wet zijn vastgelegd, de zogenaamde verdringingsreeks. Daarin is vastgelegd: welke functie komt eerst en welke dan? 00:08:41 Botte Jellema: Welke functie komt eerst? 00:08:45 Vincent Bijk: Het belangrijkste is het waarborgen van de veiligheid. Dat klinkt misschien een beetje gek, maar in 2003 - de vorige droge periode - is er een veendijk bij Wilnis doorgebroken. Dat is een veendijk. Als het erg droog is, dan droogt het veen op en wordt het lichter. Dan kan die dijk bezwijken. 00:09:00 Botte Jellema: Dat is gebeurd. 00:09:00 Vincent Bijk: Dat is gebeurd. Het is heel belangrijk dat we dat voorkomen. Dat heeft de hoogste prioriteit, om daar water voor te gebruiken. Een ander is onomkeerbare schade aan de natuur, bijvoorbeeld. Dat heeft ook weer met veen te maken. Veen oxideert, dat verdampt of verdwijnt. Dat wil je ook zoveel mogelijk voorkomen. En dat kun je doen door het nat te houden, door er water naartoe te voeren. 00:09:37 Botte Jellema: Oxideren is een soort van langzaam verbranden. 00:09:38 Vincent Bijk: Ja. 00:09:38 Botte Jellema: Er ontstaan ook gassen bij. C02. 00:09:45 Vincent Bijk: Precies. Dat zijn echt de topprioriteiten. Dan hebben we de laagste categorieën: de scheepvaart, recreatie, landbouw. De afspraken over hoe we daarin prioriteren maken we op het moment dat het droog is met die landelijke commissie. 00:09:53 Botte Jellema: Daar is die commissie voor. 00:09:53 Vincent Bijk: Of we adviseren daarover. Op basis daarvan wordt besloten hoe we het water gaan verdelen in Nederland. 00:10:16 Botte Jellema: In de zomer van 2018 was het dus droog. Heel droog. Door deze sluis, de Prinses Irenesluis ten westen van Wijk bij Duurstede, is toen extra water uit de Nederrijn het Amsterdam-Rijnkanaal ingelaten. Daarmee werd het zoute water dat ons land binnendrong bij IJmuiden tegendruk gegeven. Maar dat was best een onderneming bij deze sluis. 00:10:40 Vincent Bijk: Er gaan ook schepen doorheen. Nu zien we nog geen schip, maar die gaan hier doorheen, tezamen met het water. Maar als wij wat meer water hier doorheen willen sturen, is dat wat risicovoller voor de scheepvaart. Wat we toen hebben gedaan, is dat we 's nachts één van deze twee kolken - ze kunnen op twee manieren doorvaren - te stemmen om alleen maar water door te voeren. 00:11:08 Botte Jellema: Dan heb je in feite de sluisdeuren opengezet. 00:11:08 Vincent Bijk: Ja, om echt zoveel mogelijk water door te voeren. 00:11:14 Botte Jellema: 's Nachts varen er natuurlijk veel minder schepen. 00:11:15 Vincent Bijk: Ja. Daarom hebben we de keuze gemaakt om het 's nachts te doen. De effecten voor de scheepvaart waren beperkt. Overdag worden ze weer gebruikt voor de scheepvaart, 's nachts voor doorvoer van water. 00:11:26 Botte Jellema: Hoe uniek was het dat dat gebeurde? 00:11:32 Vincent Bijk: Dat we de scheepvaart stilleggen om hier extra water doorgevoerd, heb ik nog niet meegemaakt in 20 jaar bij Rijkswaterstaat. Dus dat was redelijk uniek. 2018 was gewoon ook een uniek jaar, natuurlijk, als het gaat om droogte en watertekorten. 00:11:50 Botte Jellema: De reden dat we hier in deze podcast een verhaal over maken, is natuurlijk omdat we nu in 2022 zijn en in het voorjaar volgde het lijntje van de grafiek bij het KNMI over de neerslagtekort de lijn van 1976. Ik was er toen nog niet. 00:12:21 Vincent Bijk: In 76 was ik twee, dus ik heb daar weinig van meegemaakt. 00:12:25 Botte Jellema: Dat hebben wij niet meegemaakt, maar er werd wel gezegd dat dat het droogste jaar was wat er is gemeten. Daar werd een beetje angstig naar gekeken. Krijgen we nu situaties die misschien erger zijn dan 2018? We nemen dit gesprek half juni op, en nu heeft het alweer een paar weken redelijk geregend. Dus dat lijntje is weer wat gedaald. Maar hoe is dat in april en mei bij jou gegaan? 00:12:56 Vincent Bijk: Met gemengde gevoelens kijk je naar dat lijntje. Enerzijds is het interessant om te zien wat er gaat gebeuren en hoe we daarop gaan acteren als Rijkswaterstaat. Anderzijds was 2018 best een pittig jaar als het gaat om water. We zijn de hele zomer druk en actief geweest. Dus ik dacht: gaan we weer zo'n zomer krijgen? 00:13:01 Botte Jellema: Dat gaat je je vakantie kosten. 00:13:01 Vincent Bijk: Ja. Dat gaat me mijn vakantie kosten. Gelukkig zijn we met een grote groep, dus we kunnen elkaar wel opvangen. Maar zo kijk je er dan naar. Er zijn zeker gesprekken geweest, ook met de waterbeheerders onderling: welke kant gaat dit op? Hoe kunnen we hiermee omgaan? 00:13:44 Botte Jellema: Want wat kan je doen? 00:13:47 Vincent Bijk: Wat we gedaan hebben, is bijvoorbeeld het IJsselmeer ietsje hoger opzetten. De zoetwaterbuffer van Nederland ietsje opzetten. 00:13:51 Botte Jellema: Hoeveel was dat? 00:13:51 Vincent Bijk: Dat ging om centimeters. Dat klinkt niet als heel veel, maar op die oppervlakte is er wel veel water. Dat hebben we gedaan. En uiteindelijk bleek dat dus niet nodig te zijn. 00:14:13 Botte Jellema: Is het IJsselmeer weer gezakt? 00:14:13 Vincent Bijk: Het IJsselmeer is weer wat teruggebracht. Want het IJsselmeer heeft ook een functie om water op te vangen. Dat is het interessante van het water weer. Je moet om kunnen gaan met teveel en te weinig. 00:14:29 Botte Jellema: Terwijl je dit vertelt, zit ik ineens te denken: vorig jaar - in 2021 - was er in de zomer ineens een enorme hoeveelheid water uit Duitsland en België wat via onze twee grote rivieren het land binnenkwam. En als je dan het IJsselmeer te hoog hebt staan... 00:14:46 Vincent Bijk: Ja, dan zit je regenton eigenlijk al vol op het moment dat je het wil opvangen. Nu viel het voor het IJsselmeer wel mee. Het IJsselmeer wordt met name gevoed vanuit de Rijn. De Rijn is wel hoog geweest vorig jaar zomer, maar niet extreem. 00:15:00 Botte Jellema: Het ging meer over de Maas. 00:15:01 Vincent Bijk: Het ging meer over de Maas. Maar dit is wel een teken. We gingen er vanuit dat we nooit dit soort hoge afvoeren in de zomer zouden krijgen. 00:15:20 Botte Jellema: We hebben te maken met extremer weer door klimaatverandering. De hevige regenval in juli 2021 in Limburg, Duitsland en België was daar een voorbeeld van. Het was een uitzonderlijke gebeurtenis die grote maatschappelijke gevolgen had. Deze extremen zijn een grote uitdaging voor Vincent en zijn collega's. 00:15:43 Vincent Bijk: Van oudsher verdelen we het in een hoogwaterseizoen en een laagwaterseizoen. Maar door wat we de afgelopen vier jaar hebben gezien met hoge afvoer op de Maas, veel neerslag in de zomer in 2021, 2018 en 2019 enorm droog, is dat niet meer met een schaartje te knippen in: we hebben een laagwaterseizoen en een hoogwaterseizoen. 00:16:03 Botte Jellema: Tekenend daarvoor vond ik dat je boeren had die in de uiterwaarden gewassen aan het optelen waren - vorig jaar - en die ineens de uiterwaarden vol zagen stromen en een deel van hun oogst verloren. 00:16:18 Vincent Bijk: Precies. Dat is ook uniek. Waarom doen we dat in de uiterwaarden? Omdat we er vanuit gaan dat daar in de zomer geen water in komt. Het werd nu wel duidelijk dat dat anders kan gaan. De vraag is: hoe gaat dit in de toekomst, als we kijken naar klimaatveranderingen? Wordt dit iets wat vaker voor gaat komen of niet? 00:16:42 Botte Jellema: Ik geloof dat de consensus daarover is dat het ja is. 00:16:44 Vincent Bijk: Als je kijkt naar de KNMI scenario's en het IPCC-rapport wat er ligt, kun je er wel vanuit gaan dat de extremen extremer worden. Het wordt natter en het wordt droger. En ze kunnen elkaar sneller opvolgen. 00:17:03 Botte Jellema: Het gaat sneller. Het is dus precies wat we vorige zomer hebben gezien: ineens een enorme bel water. 00:17:09 Vincent Bijk: Ja, precies. En dat is de uitdaging voor het Waterbeheer. Met de krappe marges die we hebben, hoe creëer je toch ruimte om niet te veel en te weinig op te vangen? 00:17:22 Botte Jellema: Zeg het maar. Het is jouw werk. 00:17:24 Vincent Bijk: Daar zijn we dus hard over aan het nadenken. Dat is in Nederland sowieso een groot vraagstuk, want de ruimte in Nederland is beperkt. We hebben ook nog een woningbouwopgave. Dat vraagt allemaal ruimte. 00:17:47 Botte Jellema: Maar concreet? Want je kan het IJsselmeer een beetje hoger maken, dat hebben we. Je legde me net uit dat we in de Waal geen stuwen hebben, dus aan de Waal kun je niet zo gek veel doen. We hebben wel een hele infrastructuur met sluizen zoals deze Irenesluis. Is deze infrastructuur met de sluizen, zoals die er nu ligt, voldoende om deze klimaatverandering op te vangen, om die dynamiek te hebben? Het weer voorspel je ongeveer een week vooruit en dan houdt het wel op. Zo snel moet je erop kunnen reageren. 00:18:32 Vincent Bijk: Het is grappig dat je dat vraagt, want één van de onderzoeken die we aan het doen zijn onder het deltaprogramma zoetwater is of we deze infrastructuur, dit kanaal, kunnen gebruiken om het IJsselmeer extra op te zetten. Als het niet meer lukt via de IJssel of alleen via de IJssel, dat we ook dit kanaal gaan gebruiken om extra water naar het IJsselmeer te voeren. Om die buffer wat sneller op te kunnen zetten. 00:19:00 Botte Jellema: Om aan deze kant van de Veluwe langs te laten lopen. 00:19:03 Vincent Bijk: Zo is het. En je zei net ook: het weer kunnen we niet meer dan een week vooruit voorspellen. Het weer is een belangrijke aanjager van dat water, maar niet alleen. Dus we doen ook onderzoek: kunnen we misschien toch wat verder vooruit goede verwachtingen van het water krijgen? Daarvoor laten we een onderzoek uitvoeren door de Universiteit Utrecht, naar of we met nieuwe slimme technieken, met goede, nieuwe metingen iets verder in de toekomst kunnen kijken. Een of twee maanden vooruit, als het gaat om waterbeheer. Dat we toch wat meer tijd en ruimte hebben om te reageren op een periode van laagwater of hoogwater. 00:19:47 Botte Jellema: Ik probeer me dan voor te stellen dat we het IJsselmeer vijf centimeter hoger gaan zetten. Dat kan je wel besluiten, maar dat is morgen niet gebeurd. 00:19:57 Vincent Bijk: Nee, daar gaat wat tijd overheen. Maar het mooie is - wat ik net zei, als we die verwachtingen wat beter kunnen krijgen - dat we de afvoer vanuit Duitsland naar Nederland wat eerder kunnen opzetten. Als je eerder ziet aankomen: daar komt een droge periode aan... Want als je namelijk te lang wacht, kan de IJssel het niet meer aanvoeren. Dan ben je te laat. Dus hoe verder je vooruit weet wat er gaat komen - met een bepaalde onzekerheid natuurlijk - des te beter kun je anticiperen met het opzetten van het IJsselmeer. Want wat jij zegt, als wij vandaag besluiten: er moet vijf centimeter op, dan ben je wel een paar dagen verder voordat die vijf centimeter in het IJsselmeer zitten. 00:20:25 Botte Jellema: Dat lijkt me ook. 00:20:25 Vincent Bijk: Dat zijn allemaal onderzoeken en maatregelen waar we aan denken. Dat zit hem dus ook in het operationele. Kunnen we nog slimmer dan we nu al doen water sturen, water verdelen? Maar het kan ook zijn dat we misschien wel infrastructuur moeten gaan aanleggen. We zijn aan het kijken of dat nodig is en waar dan. 00:20:59 Botte Jellema: Waar denk je dan aan? 00:21:05 Vincent Bijk: Grotere doorvoer. 00:21:10 Botte Jellema: Meer capaciteit voor wat hier doorheen kan. 00:21:12 Vincent Bijk: Ja, capaciteit. 00:21:15 Botte Jellema: Misschien wel interessant om even te vertellen, want je had het net over dat gebied ter grootte van het IJsselmeer wat de waterafvoer via het Amsterdam-Rijnkanaal doet. Ik vind het Amsterdam-Rijnkanaal een enorm kanaal, maar al met al zijn de afmetingen ook maar beperkt. Je vertelde net dat daar ook nog andere beperkingen op zitten. Kun je uitleggen hoe dat zit? 00:21:40 Vincent Bijk: Dit is een kanaal voor water en voor scheepvaart. Ik weet niet of men het Amsterdam-Rijnkanaal kent, maar er liggen aantal wat bruggen tussen waar we nu staan en Amsterdam. De scheepvaart die erdoorheen gaat, heeft een doorvaarthoogte nodig. Als wij teveel water op het kanaal zetten, kunnen ze niet onder de brug door. 00:22:00 Botte Jellema: Dus nog los van wat de dijken aan weerszijden zouden kunnen verstouwen, zit je met een maximalisering. Dan moet je de scheepvaart stilleggen. 00:22:09 Vincent Bijk: Precies. Stilleggen of zeggen: in plaats van drie containers maar twee erop. Maar dat is ook een kostenpost waar men niet op zit te wachten. Wat we net zeiden: de tegenstelling van robuust waterbeheer betekent dat je meer ruimte wil hebben, maar die ruimte/marges, zijn hier en daar best beperkt. En dan is het hard zoeken naar waar de mogelijkheden liggen. 00:22:37 Botte Jellema: Daarom onderzoeken we: moeten we niet meer of andere infrastructuur hebben? 00:22:41 Vincent Bijk: Ja, bijvoorbeeld. 00:22:42 Botte Jellema: Interessante opdracht. 00:22:42 Vincent Bijk: Zeker. Ik werk er ook met veel plezier aan. 00:22:50 Botte Jellema: Had je dat een jaar of tien geleden gedacht? Je zegt dat je een jaar of 20 bij Rijkswaterstaat werkt. Had je een jaar of tien geleden gedacht dat je carrière nog zo spannend zou worden? 00:23:02 Vincent Bijk: Goede vraag. 00:23:05 Botte Jellema: Ja, niet dat je dacht dat je carrière niet spannend zou zijn, maar het lijkt me zo'n verandering. 00:23:13 Vincent Bijk: Je bedoelt door de klimaatverandering? 00:23:14 Botte Jellema: Ja. 00:23:14 Vincent Bijk: Tien jaar geleden had ik dat niet bedacht. Toen was ik natuurlijk ook bezig met vraagstukken rondom laagwater, droogte. 00:23:14 Botte Jellema: [onhoorbaar 00:23:24-00:23:25] Hadden we gehad. 00:23:14 Vincent Bijk: Ja. Maar het leek toen alsof we daar één keer in de 20 jaar of nog minder last van zouden hebben. Maar de jaren '18, '19, '20, waarin het voorjaar ook droog was, '21 waarin we hoogwater hadden... Ik had tien jaar geleden niet gedacht dat het elkaar zo snel zou kunnen opvolgen. Dat is wel een eye-opener geweest. 00:23:52 Botte Jellema: Ja. Hoe zie je de toekomst wat dat betreft? Laten we even simpel beginnen met 2022, dit jaar. Het lijkt erop dat het neerslagtekort weer een beetje op de normale niveaus uitkomen. Ik zie je al een beetje knikken met je hoofd? 00:24:09 Vincent Bijk: Dat neerslagtekort zit nu net onder het lijntje van de 5 procent droogste jaren. Het was natuurlijk heel extreem. Er is veel neerslag gevallen, maar dat wil niet zeggen dat dat tekort wat we hadden meteen is opgelost. Normaal gesproken hebben we in Nederland sowieso in de zomer een neerslagtekort. In de zomer hebben we altijd meer verdamping dan neerslag. Meer verdamping dan neerslag noemen we het neerslagtekort. Dat is een maat voor droogte. Dat vertaalt zich naar de bodem. Bodemvocht, grondwater, wat er in de rivier zit. We hebben nu wat lucht gekregen, maar als we nu vier weken geen neerslag krijgen, dan gaan we zo weer omhoog met dat lijntje. Dat is wat ik net ook zei. Niemand weet wat er de komende vier, vijf, zes weken, twee maanden, gaat gebeuren. Het is niet zo dat we nu achterover gaan leunen: deze zomer redden we het wel. 00:25:10 Botte Jellema: Het zou nog steeds spannend kunnen worden in augustus. 00:25:11 Vincent Bijk: Ja. Als augustus of juli droog is, zit je zo weer aan een hoger neerslagtekort. 00:25:28 Botte Jellema: Het kan dus best zijn dat de veranderingen vragen om nieuwe infrastructuur. Een ander soort sluizen waar je water door kan laten zonder dat je de scheepvaart hoeft te stremmen of misschien wel hele nieuwe kanalen. Maar dat is in Nederland. Vincent kijkt ook over de grenzen. 00:25:44 Vincent Bijk: Want de Rijn begint natuurlijk niet bij Lobith, die begint in de Alpen. Daar, in de gletsjers en de sneeuw, ligt de grootste regenton. De voorraad. 00:25:44 Botte Jellema: Je komt er net vandaan, toch? 00:25:44 Vincent Bijk: Klopt. Ik ben vorige week in Zwitserland geweest voor een samenwerkingsproject, onderzoeksproject, met collega's uit Zwitserland en uit Duitsland. Om eens te kijken: wat betekent klimaatverandering voor de afvoer van de Rijn en met name de gletsjers en de neerslag die gaat vallen? 00:26:11 Botte Jellema: Loop je dan ook over die gletsjers heen? Kijken hoe ze erbij liggen? 00:26:16 Vincent Bijk: Nee, vorige week niet. Wel hobbymatig, maar dat is mijn eigen vakantie. Vorige week zaten we helaas in een hotel. Wel in een mooie omgeving in Zwitserland, maar niet bij de gletsjers. 00:26:29 Botte Jellema: Meer boven beeldschermen en papieren dan boven sneeuw en ijs. 00:26:31 Vincent Bijk: Ja. En proberen elkaar via presentaties wat wijzer te maken. Wat wel interessant en misschien ook wel spannend gaat zijn, is dat men verwacht dat de gletsjers in de Zwitserse en de Oostenrijkse Alpen in de komende eeuw gaan verdwijnen. In een droog jaar als 2003 draagt het smelten van ijs ongeveer tien, vijftien, 20 procent bij aan de afvoer bij Lobith, maar nog belangrijker zijn neerslag en de extremen die extremer worden. Als de temperatuur omhoog gaat, betekent dat dat de neerslag die gaat vallen in de winter, niet gaat vallen als sneeuw in de Alpen en in Duitsland, maar als regen. Die sneeuw zorgt gedurende de zomer voor een langzame stroom van smeltwater. Een soort basisniveau van de Rijn. Als dat gaat verdwijnen, betekent dat er meer neerslag komt in de winter, maar het valt als regen. Dat is wat de scenario's van klimaatverandering ook zeggen. Wat betekent dat? Het stroomt meteen af, onze kant op. De toename van die afvoer in de winter, maar geen voorraad meer in de zomer, want je hebt geen sneeuw en ijs meer. Dat kan ook betekenen dat die afvoeren in de zomer lager gaan worden dan we nu kennen, omdat we altijd zo'n basisafvoer van sneeuw en ijs hebben. Dat is één van de uitkomsten van dat onderzoek. 00:28:00 Botte Jellema: Ik vat het even samen om te kijken of ik het goed begrijp. Wat je dan zou kunnen krijgen, is dat je in de winter het water hebt wat normaal gesproken al afgevoerd wordt. Daar krijg je het water nog bij wat in de zomer zou verdwijnen, omdat die buffer van de gletsjer er niet meer is. We hebben het over 100 jaar, hè? 00:28:23 Vincent Bijk: Ja. 00:28:24 Botte Jellema: Hoe ziet deze sluis er dan uit in de zomer? 00:28:30 Vincent Bijk: De vraag is of hier dan nog een sluis ligt. 00:28:33 Botte Jellema: Kijken ze dan op een bank beton die droogstaat? 00:28:35 Vincent Bijk: Goede vraag. Dat weet ik niet. We zijn hard aan het nadenken over: hoe kunnen we het water in de winter toch vasthouden? Onze Zwitserse collega's denken al na over extra stuwmeren in de Alpen om het water toch vast te houden. In Duitsland zijn ze ook aan het kijken of we het water daar kunnen vasthouden. Dat vind ik het mooie van samenwerken op het stroomgebiedsniveau, want we hoeven niet te zoeken naar oplossingen in Nederland zelf, met de beperkte ruimte die we hier hebben. Maar misschien kunnen we bovenstrooms in gezamenlijkheid ook maatregelen nemen, waardoor we er allemaal profijt van hebben. Zwitserland en Duitsland zijn natuurlijk ook afhankelijk van de Rijn als vaarweg voor hun brandstof. Het roergebied is erg afhankelijk van de scheepvaart. 00:29:25 Botte Jellema: Er vaart net een schip binnen. 00:29:27 Vincent Bijk: Zo kun je naar win-win situaties zoeken op het stroomgebiedsniveau. Niet alleen binnen het eigen land, maar over de hele rivier heen. 00:29:39 Botte Jellema: Dat is ook wat. Dan moet je dus enorme stuwmeren creëren. 00:29:43 Vincent Bijk: Ja. Dat hoeft niet een heel groot probleem te zijn. De Zwitsers zijn daar al heel goed in. Die hebben al heel veel stuwmeren en die gebruiken ze voor de elektriciteitsvoorziening. Als een gletsjer verdwijnt, dan laat die een ruimte achter wat je kunt gebruiken als stuwmeer. De Zwitsers zijn aan het kijken naar interessante locaties om dat te gaan doen. 00:30:11 Botte Jellema: Wat kan jij, als Rijkswaterstaat afgevaardigde, dan doen? Ja knikken, heel graag, of heb je een pot geld die je mee kan nemen? 00:30:21 Vincent Bijk: We werken internationaal samen. Elke Rijnlidstaat financiert het onderzoek, wij financieren ook vanuit Nederland dat onderzoek mee. En ik heb vurig verteld over de vraagstukken die we hier in Nederland hebben als het gaat om zoetwater. Wij hebben te maken met die verzilting, die zoutindringing vanuit zee, bij laagwater. Dat kennen ze daar natuurlijk helemaal niet, maar ze vinden het wel heel erg interessant om te horen. 00:30:47 Botte Jellema: Interessant, maar kan het ze ook wat schelen? 00:30:51 Vincent Bijk: Dat denk ik wel. 00:30:58 Botte Jellema: Die scheepvaart is voor hen ook belangrijk, laten we wel wezen. 00:31:00 Vincent Bijk: Ja, precies. Wat ik net zei, dit is een belangrijke scheepvaartroute, ook naar Zwitserland. Ik heb nog geen berichten gehoord dat het ze niet interesseerde. Maar je zit als Nederland wel aan de end of the pipe, onderaan de rivier. 00:31:17 Botte Jellema: Dat is waar. Ondertussen zijn we niet de enige delta in de wereld. 00:31:23 Vincent Bijk: Nee, dat klopt. We zijn niet de enige delta in de wereld, maar de manier waarop we hier die delta aan het onderhouden en beheren zijn, is wel vrij uniek. We werken samen met andere landen, verder weg, met name in Amerika, maar dan is het toch vaak meer op de hoogwaterveiligheid. Het laagwatervraagstuk is niet uniek voor Nederland, maar we zijn er wel heel veel over aan het nadenken. Naast het hoogwater wat we aan zien komen vanwege klimaatverandering, is het watervraagstuk, het tekort, ook belangrijk. 00:32:13 Botte Jellema: Dat is spannend. 00:32:13 Vincent Bijk: Zeker. 00:32:13 Botte Jellema: Dat heeft je werk ook veel internationaler gemaakt. 00:32:18 Vincent Bijk: Klopt. Ik denk dat dat steeds belangrijker gaat worden in de toekomst. Dat je niet meer moet kijken naar het stukje rivier in je eigen land, maar kijken naar de rivier als één systeem. Als fysisch geograaf kan ik dat alleen maar toejuichen. 00:32:34 Botte Jellema: Grotere plaatjes. 00:32:35 Vincent Bijk: Kijken naar het systeem en niet alleen naar de landsgrenzen. Dat gaat zeker belangrijk worden. 00:32:50 Botte Jellema: Je hoorde Vincent Bijk, waterexpert bij Rijkswaterstaat. Dit was een aflevering van de podcastserie over het werk van Rijkswaterstaat. Bedankt voor het luisteren.