(Een animatie. Een schip vaart over water. Beeldtitel: Onze rivieren. Voice-over:) RUSTIGE MUZIEK VOICE-OVER: Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor de grote rivieren in ons land: de Rijn, de Maas, de Schelde en de Eems. Wij letten op de waterstanden en waterkwaliteit bewaken de natuur in en om het water en zorgen voor vlotte en veilige scheepvaart. Omdat de rivieren niet alleen door Nederland stromen werken we samen met andere landen. Rijkswaterstaat bewaakt 24 uur per dag de waterkwaliteit in de rivieren op 170 plekken in het land. Als er iets mis is, waarschuwen we de waterschappen en waterleidingbedrijven. Behalve op waterkwaliteit letten we ook op de waterstanden. Soms zorgen regenbuien of gesmolten sneeuw voor zo veel water in de rivieren dat ze buiten hun oevers treden. De afgelopen jaren hebben we daarom meer ruimte gecreëerd in de uiterwaarden en samen met de waterschappen de dijken verstevigd. Rijkswaterstaat zorgt er met de Inspectie Leefomgeving en Transport voor dat mensen en bedrijven zich aan de wet houden. Zo mogen fabrieken niet zomaar hun afvalwater in de rivier lozen. In lange droogteperiodes is de waterstand in de rivieren soms zo laag dat er dingen misgaan. Schepen kunnen vastlopen en de waterkwaliteit gaat achteruit. Samen met de waterschappen proberen we de schade dan te beperken. Bijvoorbeeld met een tijdelijk verbod om land te besproeien. Met bellenschermen voorkomen we dat zout water uit zee de rivieren in stroomt. Alle rivieren in Nederland monden uit in de zee. Ook daar let Rijkswaterstaat op de veiligheid. We onderhouden bijvoorbeeld de duinen onze belangrijkste bescherming tegen de zee. Rivieren zijn belangrijk, voor de scheepvaart en de natuur om te recreëren, voor ons drinkwater en voor de afvoer van overtollig water. Als wij goed voor onze rivieren zorgen, zorgen zij goed voor ons. (Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijkswaterstaat. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het beeld wordt geel met wit. Beeldtekst: Meer informatie? Kijk op www.rws.nl/rivieren. Een productie van Rijkswaterstaat. Copyright 2020.)
Rivieren
Grote rivieren die ergens anders in Europa ontspringen, vormen ons land. Als beheerder van de Nederlandse rivieren houdt Rijkswaterstaat rekening met de verschillende functies van de rivier én met de belangen van de gebruikers.
Grote rivieren in Nederland zijn de IJssel, Waal, Nederrijn en Lek (Rijntakken) en de Maas. We halen er drinkwater uit voor miljoenen in ons land. Ze zijn onmisbaar voor de scheepvaart en vormen een uniek leefgebied voor plant en dier. Ook landbouw en industrie maken gebruik van het water. En omdat de rivieren water, ijs, zand en slib afvoeren, zijn ze ook belangrijk bij de bescherming tegen hoogwater.
In beeld: de grote rivieren
Onderstaande kaart geeft een overzicht van de kenmerken van de grote rivieren en het stroomgebied van Maas en Rijn. Klik op de afbeelding om de kaart te vergroten.
Gevormd door rivieren
Nederland is onderdeel van 4 internationale stroomgebieden van rivieren: Eems, Schelde, Rijn en Maas. De Eems ontspringt in Noordoost-Duitsland en mondt via de zeearm de Dollard uit in de Waddenzee. De Schelde ontspringt in Noord-Frankrijk en mondt via de zeearm de Westerschelde uit in de Noordzee. Vooral de Rijn en Maas zijn bepalend geweest voor de vorming van ons land.
Eeuwen geleden slingerden deze rivieren vrij richting zee en zetten klei en zand af. De Rijntakken worden gevoed met regen- en smeltwater van de Rijn vanuit de Zwitserse Alpen en Duitsland. De Maas is een regenrivier, die via Frankrijk en België ons land binnenstroomt. De Rijntakken en Maas verdelen het water over de laaggelegen gebieden van Nederland en voeren het af naar het IJsselmeer, de Waddenzee en Noordzee.
Video Onze rivieren: wat doet Rijkswaterstaat?
Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor de grote rivieren in ons land. Deze video laat in een notendop zien om welke taken het gaat.
Beschermen tegen overstromingen
Rivieren houden zich niet aan landsgrenzen. Het water in onze rivieren heeft al een lange reis afgelegd door Europa, voordat het uiteindelijk in Nederland aankomt. Als stroomopwaarts grote hoeveelheden sneeuw smelt of als er veel neerslag valt, merken we dat in Nederland. Ook bij ons stijgt dan het water in de rivieren. Rijkswaterstaat levert actuele en verwachte waterstanden en afvoeren.
Meebewegen met de gevolgen van klimaatverandering
Door klimaatverandering zijn er vaker periodes van meer regen- en smeltwater. Daarom zorgen we ervoor dat de rivieren ook in de toekomst het water zo goed mogelijk kunnen vasthouden, bergen of afvoeren. Sinds het hoge water in de jaren 90 geven we de rivieren de ruimte. Alleen het versterken en verhogen van dijken bood namelijk niet meer voldoende bescherming tegen overstromingen. Ook zorgen we er natuurlijk voor dat onze dijken blijven voldoen aan de normeringen voor de toekomst.
Met verschillende maatregelen bewegen we mee met de gevolgen van klimaatverandering. Zo hebben we dijken aan de rivierzijde van een polder verder landinwaarts verlegd (ontpoldering), waardoor de rivier bij hoogwater het gebied kan in- en uitstromen. Zo kunnen deze gebieden als waterberging functioneren. Ook verwijderen we obstakels in de uiterwaarden, zodat het water onbelemmerd kan stromen. Daarnaast voeren we overtollig water af via nevengeulen: vertakkingen waarbij we het water via een andere route afvoeren.
Vlotte stroming over rivierkribben: de hoogwaterveiligheid van morgen
Voldoende en schoon zoetwater
Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor schoon water in de rivieren en de informatievoorziening daarover. We werken (inter)nationaal samen om de waterkwaliteit te herstellen, te verbeteren en te beschermen. Regen- en smeltwater voorzien onze rivieren van zoetwater. De kwaliteit en kwantiteit van dit water houden we goed in de gaten.
Meer over voldoende en schoon zoetwater
Waterkwaliteit
De kwaliteit van ons rivierwater is van levensbelang voor mensen, dieren en planten. Het rivierwater moet geschikt zijn voor drinkwaterbedrijven, landbouw, visserij, industrie, natuur en recreatie. De kwaliteit van onze rijkswateren staat voortdurend onder druk door factoren van buitenaf:
- Door de aanleg van dammen is de natuurlijke stroming veranderd, waardoor het leefgebied van dieren en planten in de knel is gekomen.
- Vervuiling door lozingen (van afvalstoffen) kunnen de volksgezondheid en het milieu schaden.
- Door klimaatverandering kunnen er naast hele natte perioden ook perioden optreden van extreme droogte. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot verzilting van de kustregio’s, en dat is een bedreiging voor de drinkwaterwinning, de landbouw en natuur.
Sluizen, stuwen en gemalen
Met sluizen, stuwen en (pomp)gemalen beïnvloeden we het waterpeil in de rivieren. Hiermee zorgen we voor een goede zoetwaterverdeling onder alle watergebruikers. Zo zorgt de stuw bij Driel bijvoorbeeld voor de aanvoer van het water richting de Geldersche IJssel en het IJsselmeer. Met onze sluizen houden we de vaarwegen bereikbaar voor de scheepvaart. Met gemalen kunnen we daarnaast water sneller afvoeren als dat nodig is. Steeds vaker willen we het water juist langer vast kunnen houden. Samen met de waterschappen stemmen we af op welke manier we dit in kunnen vullen.
Vlotte en veilige scheepvaart
Samen met de aangelegde kanalen in ons land, zijn de rivieren een onderdeel van het systeem van vaarwegen. De Nederlandse waterwegen behoren tot de drukst bevaren vaarroutes in Europa. Veel goederen gaan per schip over de rivieren. Bijvoorbeeld van de Rotterdamse haven over de Waal en Rijn naar Duitsland. Dat scheelt veel vrachtverkeer op de weg. Net zoals onze snelwegen, moeten we ook onze waterwegen (rivieren en kanalen) goed onderhouden. Datzelfde geldt voor de bruggen en stuw- en sluiscomplexen die onderdeel zijn van onze vaarwegen.
We zorgen ervoor dat vaarroutes goed bevaarbaar zijn voor zowel de beroepsvaart als recreatievaart. Daarom voeren we regelmatig werkzaamheden uit door ze voldoende diep en breed te houden of te maken. We begeleiden de scheepvaart door bruggen, stuw- en sluiscomplexen te bedienen en helpen ze op drukke vaarpunten.
En we informeren de binnenscheepvaart over:
We handhaven wetten en regels voor op het water en geven vergunningen voor bijzondere transporten of activiteiten in of bij rijkswateren. Niet alleen zien we toe op de beroepsvaart, we begeleiden ook de recreatievaart met bijvoorbeeld recreatiegeulen en stewards bij sluizen. Onze mobiel verkeersleiders houden toezicht op de vaarwegen en schieten te hulp bij incidenten.
Mobiel verkeersleiders houden toezicht en schieten te hulp bij incidenten
Ruimte voor de natuur
De natuur in en om de rivieren vormt een belangrijke leefomgeving voor planten en dieren. Om dit zo te houden, nemen we waar nodig maatregelen en maken hierover afspraken met betrokken partijen. Een paar voorbeelden:
- Met natuurvriendelijke oevers brengen we oevers in hun originele staat terug en creëren we ondiepe zones om de natuurlijke leefruimte voor planten en dieren te herstellen. Deze zones kunnen dienen als kraamkamers voor vissen.
- Om vissen zonder problemen te laten passeren, leggen we bij sluizen en stuwen vispassages aan.
- Door het aanleggen en verbinden van natuurgebieden. Maar ook het herstellen van riviermondingen, het plaatsen van rivierhout en het saneren van verontreinigde rivierbodems, zorgen we voor goede leefgebieden voor flora en fauna.
In samenhang en gericht op de toekomst
Rijkswaterstaat voert maatregelen uit en doet beheer en onderhoud in en langs de rivieren. Steeds vaker is dit niet gericht op één functie van de rivier, maar pakken we meerdere functies tegelijk aan. Ook houden we daarbij rekening met de belangen van bijvoorbeeld boeren, schippers, en omwonenden.
Onderstaande animatie over 'integraal riviermanagement' laat zien hoe we verschillende uitdagingen tegelijk oppakken.
Veiligheid staat voorop: ons land moet blijvend beschermd zijn tegen hoogwater. Toen we rivieren meer ruimte gaven om het overtollige water kwijt te kunnen, zorgden we ook voor een verbetering van het landschap met fijne plekken om te recreëren.
We onderzoeken innovatieve oplossingen. Want naast hogere rivierafvoeren als gevolg van klimaatverandering, hebben we bijvoorbeeld ook te maken met zeespiegelstijging en droogte. Ook met andere natuurlijke processen, zoals bodemdaling. Allemaal hebben ze een effect op onze rivieren die ook in de toekomst hun veelzijdige rol moeten kunnen vervullen.
Dat doen we niet alleen. Rijkswaterstaat werkt samen met gemeentes, waterschappen, provincies, bedrijfsleven en veel nationale en internationale organisaties. Water laat zich tenslotte niet beperken door grenzen. Samen maken we afspraken hoe een gebied gebruikt wordt en samen beschermen we belangrijke natuurwaarden. En dat zorgt ook voor een prettige plek voor mensen om te kunnen wonen, werken en recreëren.