Beheer waterkwaliteit rijkswateren

Nederland kent 4 internationale stroomgebieden van rivieren: Eems, Maas, Rijn en Schelde (grote rivieren). Daarnaast worden het Waddengebied, de Eems-Dollard, het IJsselmeergebied, de Noordzee, en de Zuidwestelijke Delta aangeduid als belangrijke watergebieden. Al deze gebieden vragen om maatwerk bij het beschermen, herstellen en verbeteren van de waterkwaliteit.

Al het water dat de Eems, Maas, Rijn en Schelde aanvoeren, stroomt via ons land naar de Noordzee, het IJsselmeer en de Waddenzee. Deze wateren vormen de basis voor het ecosysteem. Grote delen van de rivieren en de bijbehorende uiterwaarden zijn als Natura 2000-gebied aangewezen. Ze zijn belangrijk voor de vismigratie.

Grote rivieren zijn daarnaast onmisbaar voor de scheepvaart en afvoer van overtollig water. De mens heeft de rivieren daar optimaal op aangepast. Als gevolg hiervan verdwijnt de natuurlijke dynamiek van het riviersysteem grotendeels en neemt de variatie in leefgebieden sterk af. Ook vangt het kwetsbare ecosysteem de klimaatverandering hiermee onvoldoende op. Bekijk in onderstaande video hoe we bij de IJssel werken aan waterkwaliteit.

In het rivierengebied werken we daarom aan de verbetering van de waterkwaliteit door leefgebieden te herstellen, vissen ruim baan te geven en het water schoon en gezond te houden. Dit doen we bijvoorbeeld door het realiseren van vispassages bij stuwen en sluizen. Maar ook door het ontstenen van oevers, zodat deze een natuurlijkere overgang tussen land en water krijgen. Daarnaast realiseren we nevengeulen en drassige gebieden waar planten en dieren kunnen leven. Ook saneren we vervuilde bodems.

Waddengebied

Met zijn unieke natuur en werelderfgoed-status neemt de Waddenzee een bijzonder plekje in op de lijst van Natura 2000-gebieden. Het gebied is onmisbaar voor vogels die hier broeden, overwinteren of het als tussenstation gebruiken in hun trekroute tussen Afrika en Alaska. ’s Werelds grootste getijdengebied is ook voor de vis onmisbaar als paai- en opgroeigebied.

Maar de natuur van het Waddengebied staat onder druk. Zo is het gebied nog steeds uit balans door de afsluiting van de Zuiderzee en de Lauwerszee.

We verbeteren de ecologische waterkwaliteit en de natuur door de oorspronkelijke toestand van kwelders te herstellen, vispassages te plaatsen bij onder meer dijken en dammen, en onderzoek te doen naar de slibhuishouding in de Waddenzee.

Ook verzachten we de overgangen van water naar land en van zoet- naar zoutwater. We beheren de kwelders, natuurvriendelijke oevers, geulen en stranden. Daarnaast dragen we bij aan zeegrasherstel en gebruiksbeheer op de Waddeneilanden, waar beheerders bijvoorbeeld (potentiële) broedgebieden afsluiten.

Het water uit de Eems stroomt in de Eems-Dollard vanuit een open verbinding in de Waddenzee. De Eems-Dollard is een Natura 2000-gebied. De Dollard maakt daarnaast onderdeel uit van het Werelderfgoed Waddenzee. De natuur bij de Eems-Dollard staat bekend om de rijk begroeide kwelders, een enorme vogelrijkdom en een flinke populatie zeehonden.

Door de eeuwen heen zijn echter veel kwelders ingepolderd. Daardoor kan het slib dat wordt aangevoerd vanuit zee niet meer bezinken en ontstaat erg troebel water. Dit heeft als gevolg dat er te weinig lichtinval is onder water en de ontwikkeling van het onderwaterleven verstoord raakt. Ook is er door inpolderingen van leefgebieden weinig over van de oorspronkelijke overgangen tussen land en water en zoet- en zoutwater.

In de Eems-Dollard verbeteren we de natuurlijke waterkwaliteit en maken we de leefomgeving veerkrachtiger, door de water- en sedimenthuishouding structureel te verbeteren. Ook ontwikkelen we leefgebieden langs de kust.

Het herstellen van het estuarium (riviermonding bij zee) biedt kansen voor een optimaal bodemleven. Hiermee zorgen we ervoor dat er bijvoorbeeld weer plaats is voor zeegrasvelden en natuurlijke mosselbanken.

IJsselmeergebied

Het IJsselmeer, Markermeer en de randmeren zijn ontstaan door de aanleg van dammen, dijken en inpolderingen. Nederland heeft hiermee een bijzonder gebied: het grootste aaneengesloten zoetwatergebied van West-Europa. In het gebied vertoeven vele soorten water- en moerasvogels. Voor vissen is het een belangrijke doortrekroute van geboortegrond naar opgroeigebied. Maar het ecosysteem vertoont scheuren.

De Afsluitdijk en Houtribdijk vormen een obstakel voor vissen en andere dieren die zich moeilijk tussen leefgebieden kunnen verplaatsen. Zo zijn er ook nu nog onvoldoende geleidelijke overgangen van zoet- naar zoutwater die nodig zijn voor een vruchtbare leefomgeving. Daarnaast ontbreekt het langs de Afsluitdijk aan voldoende beschutting voor vissen en vogels. Ook laten de groei van de Randstad en de intensivering van het watergebruik hun sporen na op de kwaliteit van ons water.

Het ecosysteem van het IJsselmeergebied vertoont scheuren

Om een geschikte leefomgeving voor planten en dieren te creëren, nemen we maatregelen die gericht zijn op het verbeteren van de diversiteit en kwaliteit van leefgebieden. Zo voegen we ontbrekende natuurgebieden toe, zoals zones met ondiep water. We verbeteren verbindingen door geleidelijke overgangen tussen het zoete IJsselmeer en de zoute Waddenzee. Ook verbinden we de meren met voedselrijke gebieden in het achterland, zoals het Markermeer met de Oostvaardersplassen.

De aanleg van de Marker Wadden, de maatregelen om vissen de Afsluitdijk te laten passeren en de manier waarop we de Houtribdijk met zanderige oevers versterken, verbetert de kwaliteit van het water in het Markermeer. In de video hieronder vertellen we nog meer over het beheer van het IJsselmeergebied.

In het Nederlandse deel van de Noordzee liggen belangrijke internationale scheepvaartroutes, wordt er aardolie en -gas gewonnen en groeit het aantal windmolenparken voor opwekking van windenergie op zee. Tevens is de Noordzee een belangrijke bron voor zand voor kustbescherming en infrastructuur (onder andere wegenbouw) en wordt er veel gevist. Daarmee is het de meest gebruikte zee ter wereld.

Ook is de ondiepe en voedselrijke zee een kraamkamer voor vissen en belangrijk als trekroute en overwinteringsgebied voor vele soorten vogels. Delen van de Noordzee (Doggersbank, Klaverbank en Friese Front) en de kustzone (Vlakte van de Raan en Voordelta) zijn daarom aangewezen als Natura 2000-gebied om deze natuurwaarden te behouden.

In het Noordzeegebied richten wij ons vooral op goed reguleren van gebruik van de Noordzee door scheepvaart, visserij, zand-, olie- en gaswinning en maatregelen op het land. Zo wordt de waterkwaliteit in de Noordzee sterk bepaald door aanvoer vanuit de rivieren uit de omliggende landen.

Het verminderen van stroomopwaartse verontreinigingsbronnen, zoals fabrieken en schepen in Nederland en het buitenland is het meest effectief. Daarnaast nemen we maatregelen om zwerfafval tegen te gaan en om het bodemleven te beschermen.

Zuidwestelijke Delta

De Zuidwestelijke Delta is een complex geheel van grote wateren variërend van zoet naar zout, van stilstaand tot stromend water, met en zonder getij. Deze Deltawateren (Oosterschelde, Westerschelde, het Grevelingen, Volkerak-Zoommeer en Haringvliet) bestaan voor een groot deel uit Natura 2000-gebied.

Dit gebied (estuarium) is, met name vanwege deze diversiteit, in vorm en dynamiek een natuurgebied van internationale allure en een belangrijk verblijf- en doortrekgebied voor veel water- en trekvogels.

De Deltawerken hebben slechte invloed op de waterkwaliteit

De aanleg van de Deltawerken bracht nadelige gevolgen voor de waterkwaliteit met zich mee. Zo zijn de getijden sterk afgenomen. Dit verstoort het natuurlijke proces van opbouw en afbraak van schorren, slikken en zandplaten. In sommige delen treedt zuurstofloosheid en verzilting op.

Geschikte leefgebieden van vogels, vissen, zeehonden en andere soorten verdwijnen of verliezen aan kwaliteit. Omdat het ecosysteem al kwetsbaar is, kan het de extra belasting door klimaatverandering en nieuwe ontwikkelingen in het gebruik niet veerkrachtig opvangen.

Om de ecologische kwaliteit te vergroten, investeren we in herstel van getij en de aanleg van verbindingen tussen de Deltawateren, de rivieren en de Noordzee. Met een uitgekiende strategie voor baggeren en het opspuiten van zand in de Westerschelde en de Oosterschelde, kunnen we voldoende slikken en schorren behouden voor vogels. Zo kan de Zuidwestelijke Delta in de toekomst een leefgebied bieden voor jonge vis en bodemdieren, en voor de vogels als voedsel-, rust-, broed- en overwinteringsgebied.