Waterkeringen

De Deltawerken

De Deltawerken zijn Nederlands grootste verdedigingssysteem tegen hoogwater vanuit zee. Deze waterkeringen bestaan uit 5 stormvloedkeringen, 2 sluizen en 6 dammen.

Klik op een Deltawerk voor meer informatie

Deltawerken: bescherming tegen hoogwater vanuit zee

De Deltawerken bestaan uit 5 stormvloedkeringen, 2 sluizen en 6 dammen

De Deltawerken in Nederland zijn gebouwd om ons land te beschermen tegen hoogwater vanuit de Noordzee. Een groot deel van Nederland ligt immers onder de zeespiegel. Ook vindt het water via de vele grote rivieren door ons land hun weg naar zee. Dit maakt Nederland een typisch deltagebied.

Door het vele water en de lage ligging is Nederland kwetsbaar voor overstromingen. Bescherming tegen hoogwater is daarom van levensbelang voor de veiligheid van miljoenen Nederlanders en onze economie.

Dijkdoorbraak in Den Bommel op Goeree-Overflakkee tijdens de Watersnoodramp van 1953

Een gat in een dijk in Zuid-Holland wordt dichtgemaakt na de Watersnoodramp van 1953

Bouw Deltawerken

Rijkswaterstaat bouwde de Deltawerken als antwoord op de watersnoodramp van 1953. Een voor die tijd gedurfd bouwprogramma. Zo was het verkorten van de kustlijn door het afsluiten van een aantal zeearmen (uitlopers van de zee in het land, zoals de Oosterschelde) met vaste dammen en beweegbare stormvloedkeringen nog nooit eerder vertoond. En ook de bouw van zulke grote en complexe keringen was uniek.

Door de afdammingen werd de kustlijn, de directe grens tussen zee en land, aanzienlijk verkort. In plaats van een 700 km grillige kustlijn, ontstond er een min of meer rechte kustlijn van maar 80 km. Hierdoor waren er veel minder waterkeringen nodig die overstroming vanuit zee moesten voorkomen.

De betonnen pijlers van de Oosterscheldekering

Voor de bouw van de Brouwersdam werd onder meer een kabelbaan gebruikt om grote blokken beton in de zeearm het Brouwershavense Gat te storten

Binnen een jaar na de ramp ging in 1954 in Zuid-Holland al de eerste schop de grond in voor de bouw van de stormvloedkering in de Hollandsche IJssel. Dit was mogelijk door het jarenlange werk van Johan van Veen, geestelijk vader van het Deltaplan en ingenieur bij Rijkswaterstaat.

43 jaar en 12 waterverdedigingswerken verder voltooide Rijkswaterstaat in 1997 de laatste grote projecten met de Maeslantkering en de Hartelkering. Een programma dat alleen mogelijk was in nauwe samenwerking met bedrijfsleven en kennisinstituten uit binnen- en buitenland.

Podcast Geestelijk vader van de Deltawerken: Johan van Veen

Nederland bezit een bijna vergeten genie: Johan van Veen. Zijn grote levenswerk was het plan voor de Deltawerken.

Of luister op

00:00:00 Paul Fortuin : Er staat wel een standbeeldje van hem in Uithuizermeeden, waar hij is opgegroeid. 00:00:04 Botte Jellema : In Noord Groningen. 00:00:04 Paul Fortuin : Hier en daar is een weg naar hem genoemd, maar geen enkel kunstwerk of deltawerk. 00:00:17 Botte Jellema : Je luistert naar de podcast van Rijkswaterstaat en mijn naam is Botte Jellema. In deze aflevering duiken we de geschiedenis in en vertellen we het verhaal van Johan van Veen. Die is misschien niet bij iedereen bekend. Het was een genie, een ontdekker, een ontwerper en de geestelijk vader van de Deltawerken. Twee dagen voor de watersnoodramp in 1953, legde hij een plan neer op het bureau van de minister, een plan om de Nederlandse kust af te sluiten en zo te beschermen tegen hoogwater en storm. Het was te laat. Ik praat met de kleinzoon van Johan van Veen, die toevallig ook werkt bij Rijkswaterstaat. 00:01:01 Botte Jellema : Johan van Veen leefde van 1893 tot 1959. Hij was ingenieur bij Rijkswaterstaat. Hij bedacht de Maasvlakte en de Eemshaven maar hij maakte zich ook grote zorgen over onze kustverdediging. 00:01:17 Botte Jellema : Hij schreef het ene alarmerende rapport na het andere. Na zijn waarschuwingen, werd eind jaren '30 de Stormvloedcommissie ingesteld, waar hij in zat. Met die commissie bedacht Johan plannen. Precies om te voorkomen wat er in 1953 in Zeeland en Zuid-Holland toch gebeurde. 00:01:37 Archiefbeeld: De ramp van 1953 heeft een stoot gegeven tot het ontwerpen van het zogenaamde Deltapla. Een gigantisch waterstaatkundig project dat ten doel heeft de zeearmen tussen nieuwe Waterweg en Westerschelde af te sluiten. 00:01:47 Botte Jellema : Na de watersnoodramp van 1953 werd een Deltacommissie ingesteld, waar Johan van Veen deel van uitmaakte. Door zijn jarenlange werk, konden direct twee adviezen worden uitgebracht, waaronder de bescherming van de Hollandse IJssel tegen stormvloeden. 00:02:03 Archiefbeeld: Als de wet ook de Eerste Kamer gepasseerd is, zal het grote Deltawerk met kracht kunnen worden voortgezet, want er is reeds een begin gemaakt. Onder andere bij Krimpen aan de IJssel, waar de werkzaamheden aan een stormvloedkering van reusachtige afmetingen al een flink eind gevorderd zijn. 00:02:16 Botte Jellema : In '54 werd al begonnen met de bouw van de Hollandsche IJsselkering. Johan van Veen moet daar met genoegen naar hebben gekeken. In het najaar van '58 werd hij in gebruik genomen en nog steeds sluit deze kering zo'n vijf keer per jaar. Geloof het of niet, maar waar menig ingenieur van Rijkswaterstaat een brug, een sluis of een viaduct naar zich vernoemd kreeg en ingenieur Lely zelfs een complete stad, bleef Johan van Veen, de geestelijke vader van de Nederlandse Deltawerken, een grote onbekende. Met slechts een klein borstbeeld in zijn geboorteplaats in Noordoost Groningen. 00:02:56 Paul Fortuin : Dat is de Hollandse IJsselkering en dat is het eerste - van de dertien - Deltawerk dat volbracht is. 00:03:09 Botte Jellema : Ten noordoosten van Rotterdam ligt Capelle aan de IJssel, vlakbij de plek waar de Hollandse IJssel uitmondt in de nieuwe Maas. Hier staat de Hollandse IJsselkering. Ik ben er samen met de kleinzoon van Johan van Veen: Paul Fortuin. Die werkt nu zelf bij Rijkswaterstaat als klimaatadviseur. 00:03:27 Paul Fortuin : Aan deze kant hebben we eerst de sluis, want dit is ook nog een keer bevaarbaar water. Hier gaan vrachtschepen en plezierschepen ook overheen. Dit is vooral een rivier die zorgt voor de afvoer van het water vanuit het Groene Hart. 00:03:49 Botte Jellema : U kent het gebied goed, begrijp ik? 00:03:52 Paul Fortuin : Ik woon in IJsselstein. IJsselstein heeft de naam van de IJssel. Het is een rivier die voor een groot deel boven het leefniveau ligt. Een soort inverse rivier, die niet lager maar hoger ligt dan het omliggende landschap. 00:04:12 Botte Jellema : Typisch Hollands, zouden we dan ook weer zeggen. 00:04:14 Paul Fortuin : Met dijken eromheen en goed beheerst. 00:04:17 Botte Jellema : Daar staan gemalen bij en molens die het water vanuit de polder de Hollandse IJssel inpompen. 00:04:24 Paul Fortuin : Het land zakt geleidelijk steeds verder, dus dat moet steeds bemaald worden. 00:04:30 Botte Jellema : We hebben nog niet beschreven hoe het er hier uitziet, maar ik zie vier hoge torens staan. Als die sluis twaalf meter is, is het een paar keer twaalf meter. De torens zijn 45 meter hoog. De schuiven hangen boven het water en zijn 80 meter breed. Het eerste stukje van de Nederlandse Deltawerken, bedacht door de opa van Paul Fortuin: Johan van Veen, een visionair waterbouwkundige die wist dat de ramp van '53 kon gebeuren. 00:04:59 Paul Fortuin : Er was al heel veel voorwerk gedaan die de basis vormde voor een Deltaplan. Hij had een dergelijk plan. Hij had een sneller en een langzamer plan twee dagen voor de Watersnoodramp ingediend. Het is wonderlijk dat een paar dagen daarna ook echt de ramp voltrok. Direct daarna heeft men besloten om met deze Deltaplannen verder te gaan en is de Deltacommissie opgericht, waar hij dan secretaris van was. 00:05:31 Botte Jellema : Dat is een heel gek idee. De ramp voltrekt zich en de oplossing ervoor ligt al in de kast. 00:05:38 Paul Fortuin : Het lag letterlijk in de kast. Toen zei hij ook, dat zei mijn moeder: "Nu zul je het merken. Nu gaat het gebeuren." 00:05:47 Botte Jellema : Door de oorlog en omdat er voor de wederopbouw veel geld nodig was, waren de plannen blijven liggen. In die tijd was het voorspellen en bepalen van stromingen erg moeilijk, omdat het rekenwerk daarvoor nog niet door computers kon worden gedaan. 00:06:01 Paul Fortuin : Dat kon op een paar manieren: enerzijds met de klassieke formules van Lorenz - maar je was maanden bezig met het berekenen van de getijdenbeweging van een rivier - en anderzijds door het Waterloopkundig Laboratorium. Daar was professor Thijsse hoofd van, en die predikte dat dit de beste oplossing was. 00:06:28 Botte Jellema : Het was voor Johan van Veen niet goed genoeg. Hij ontwikkelde een soort analoge computer voor stromingsberekeningen. 00:06:33 Paul Fortuin : Hij heeft een soort analogon, zo noemde hij dat: met spoelen, condensatoren en wisselstroom, kon hij op een gegeven moment - in samenwerking met een paar elektrische experts - heel goed de stromingen simuleren. Uiteindelijk werd het een enorme computer, die hele kamers vol stond. Dat heette de Deltar, en die heeft voor de Deltawerken hele belangrijke simulaties gedaan. Dat was nog voordat de digitale computer er was. 00:07:12 Botte Jellema : Tegenwoordig zouden we zeggen: iemand begrijpt water en gaat daarmee aan de slag en iemand anders weer met computers. Maar hij deed dat allebei. 00:07:22 Paul Fortuin : Dat is het bijzondere. Hij had een enorm brede belangstelling. 00:07:29 Botte Jellema : Het moest en het zou, want hij wilde dat land beschermen tegen het water. Als hij daar een computer voor nodig had, dan maakte hij dit. 00:07:38 Paul Fortuin : Hij zag dat Waterloopkundig Laboratorium. Dat had zijn beperkingen, en dat doorrekenen duurde te lang. Dit was een hele snelle oplossing. 00:07:53 Botte Jellema : Hij wist dat de Zeeuwse zeearmen de Nederlandse kustverdediging zwak maakten. Het was een te groot gebied met te veel dijken en dijkjes; Dus was het beter om die zeearmen af te sluiten. Dat is uiteindelijk gebeurd met de Deltawerken, maar dat kon volgens Johan ook nog op een andere manier die erg tot de verbeelding spreekt. 00:08:14 Paul Fortuin : Dat was het zogenaamde verlandingsplan - hij durfde het bijna niet te noemen - waar je vooral de natuur zijn gang laat gaan en een handje helpt. 00:08:26 Botte Jellema : Zijn idee was om een grote geul aan te houden, dwars door Zeeland, die door de getijdenwerking open zou blijven. De anderen... 00:08:33 Paul Fortuin : Die gaan langzaam dichtslibben, waardoor op een volkomen natuurlijke wijze die zeearmen gaan dichten. 00:08:43 Botte Jellema : Het is een soort Waddengebied en daarna een soort duingebied. 00:08:46 Paul Fortuin : Rond de jaren 1000 zag Nederland eruit als een gesloten kust. Dan ga je terug naar zoiets, met alleen één hele diepe vaargeul die door de natuur zelf goed in stand gehouden wordt. 00:09:03 Botte Jellema : Zodat je nog in Rotterdam en Antwerpen kon komen met schepen vanaf de zee. 00:09:09 Paul Fortuin : Dat was zijn plan, maar daar was wel twee eeuwen voor nodig. Zijn baas zei: "Ik denk 20-30 jaar, maar ik ga echt niet twee eeuwen vooruit denken." Dat is hem nooit geworden, maar dat was zijn echte grand scheme. 00:09:32 Botte Jellema : Dat werd hem niet, dus stort Johan zich op het afsluiten van de zeearmen. 00:09:36 Paul Fortuin : Hij was enorm onder de indruk van wat Lely gedaan had. 00:09:39 Botte Jellema : Met de Afsluitdijk? 00:09:43 Paul Fortuin : Met de Afsluitdijk. Lely liet zien dat dit kon. Dan is het ook wel logisch. 00:09:52 Botte Jellema : Dertig kilometer dijk ter vervanging van - hoeveel was het - een paar 100 kilometer aan kleine dijkjes. 00:09:58 Paul Fortuin : Absoluut. Dat was ongetwijfeld een hele grote inspiratie voor hem. Zo ook andere, grote watermeesters van weleer, Vierling en Leegwater. Hij las daar veel over. Dat was ook een enorme inspiratie voor hem, vooral Vierling die betoogde dat je de natuurkrachten eerst goed moet begrijpen en met ze moet meewerken, nooit tegenwerken. Dat vond hij enorm belangrijk. Dat was ook het idee van zijn verlandingsplan. Dat je vooral met de natuurkrachten meewerkt. Hij heeft op talloze manieren laten zien dat als je er tegenwerkt, dat zich vroeger of later wreekt. 00:10:51 Botte Jellema : Paul heeft de biografie over Johan van Veen bij zich, Meester van de Zee geschreven door Willem van der Ham. Ik kan zien dat het goed gelezen is. Het staat vol aantekeningen en onderstrepingen. Op de voorkant staat een zwart-witfoto van een dijk waar water overheen stroomt. Het is de dijk van de Hollandse IJssel, waar we nu bij staan. De foto is gemaakt tijdens de Watersnoodramp van 1953, toen de rivier nog een open verbinding met de zee had. Deze foto staat niet voor niets op het boek over Johan van Veen. 00:11:22 Paul Fortuin : Bij Capelle in West-Brabant stonden de militairen voor een praktisch onuitvoerbare taak. Hier had het water zulke enorme bressen in de dijken geslagen dat er geen houden meer aan was. 00:11:33 Paul Fortuin : Het was in de nacht aan de overkant van de Hollandse IJssel, bij Ouderkerk al misgegaan. De dijk was doorgebroken. In storm en regen had men op de vroege zondagochtend een schip in het gat weten te manoeuvreren waarmee het verder vollopen van de polders werd voorkomen. Het was nog niet voorbij. De polders daar zijn van de diepste van Nederland. Toen Johan van Veen op zondagochtend via het radionieuws hoorde over het gat in de dijk bij Ouderkerk, wilde hij er meteen naartoe. Hij wist hoe zwak de dijken van de Hollandse IJssel waren. Dat de zee het water daar hoog in kan opstuwen en dat vanaf daar een groot en dichtbevolkt gebied werd bedreigd: Rotterdam, Delft, Gouda en uiteindelijk Den Haag, Leiden en zelfs Utrecht. 00:12:20 Paul Fortuin : Hij was toen al hoofdingenieur. 00:12:24 Paul Fortuin : Dus hij zat al flink hoog in die keten. 00:12:25 Paul Fortuin : Hij zat al behoorlijk hoog. Die ochtend was hij flink aan het luisteren over de radio en aan het... Hij probeerde een beeld te krijgen waar het misging, waar de dreigingen waren. Men zag de bui al hangen, de storm al komen. Johan wist dat dit de condities waren die hij het meeste vreesde, dus mijn moeder zei dat hij continu bij die radio aan het luisteren was. 00:12:57 Botte Jellema : De condities waren: hoogwater en storm vanuit het noordwesten? 00:13:01 Paul Fortuin : Noordwesterstorm. Dat was zo erg als je het maar kunt hebben. Toen heeft hij gehoord, ik weet niet of het over de radio was, dat er al een gat geslagen was bij Ouderkerk aan de IJssel. Toen heeft hij gebeld naar de directeur-generaal van Rijkswaterstaat. Eerst zei zijn baas: "Blijf jij maar aan de telefoon, want er kan van alles gebeuren." 00:13:31 Botte Jellema : Want hij was een belangrijke man? 00:13:33 Paul Fortuin : Hij moest coördineren. 00:13:36 Botte Jellema : Hij hoefde niet zijn laarzen aan te trekken? 00:13:39 Paul Fortuin : Nee. 00:13:39 Paul Fortuin : Dat deed hij wel. 00:13:42 Paul Fortuin : Toen zei hij: "Blijf jij maar aan de telefoon." Hij is toen met... Toen zei zijn chef: "Neem dan iemand mee." Ik meen Janssen. Die was ook chauffeur. Toen zijn ze naar Ouderkerk gereden en daar trof men dat gat aan. Dat was een soort open waterval. 00:14:03 Botte Jellema : Een uur nadat het gat aan de overkant was gedicht, was er een tweede gat geslagen, en deze keer aan de kant van Ouderkerk, vlakbij de Gereformeerde Kerk. Johan van Veen arriveert daar bij het gat. In het boek staat ook een foto van dat gat. 00:14:19 Paul Fortuin : Die foto is inderdaad die ochtend genomen. 00:14:19 Botte Jellema : Op een vroege zondag? 00:14:19 Paul Fortuin : Dat was een vroege zondag. Je hebt tegen het einde van de dag een foto en dan zie je dat er twee schepen afgezonken waren. Met allerlei middelen werd er een dijk gebouwd, met zandzakken en stoeptegels. Dat hebben ze overal vandaan gehaald. 00:14:42 Botte Jellema : Wat er maar voor handen was. 00:14:43 Paul Fortuin : Wat er voorhanden was, dat hebben ze daar voorgelegd. 00:14:48 Botte Jellema : Wat was de rol van Johan van Veen? 00:14:49 Paul Fortuin : Hij heeft in een klein notitieboekje verteld wat er gebeurd is. Dat boekje had zijn zoon Alf van Veen en dat heeft Willem van der Ham ook in zijn boek zo overgenomen. Dus dat is wat ik daarvan weet. Toen zei hij: "Wie is hier de baas?" Dat was niet echt duidelijk. En toen zei hij: "Er moeten schepen afgezonken worden." Dat wilde hij met zijn chef gaan regelen, dat die twee schepen kon vorderen van Rijkswaterstaat. Er was iemand die dat aanhoorde en een jongen die zei dat hij een schipper kende. Hij zei: doe dat vooral, maar hij ging naar een dorp waar een telefoonverbinding was. Toen hij terugkwam, waren die schepen al afgezonken. Hij heeft wel geholpen om met stoeptegels, die ze overal vandaan gehaald hebben, de dijk te dichten en ook zandzakken en vrachtwagens heeft hij erbij laten komen. 00:15:59 Paul Fortuin : Het was best wel link, want op een gegeven moment ging het water weer stijgen en uiteindelijk is het met dekzeilen afgedekt. Toen is hij teruggegaan. Die IJssel stroomt niet zomaar leeg, dat wordt steeds maar aangevuld. Die dijken die de IJssel van de rest van het gebied beschermen, waren dun en dat was voor een groot deel al link toen Johan daarheen reed. Hij moest soms uitstappen. Op een gegeven moment kun je ook dan niets meer ondernemen. 00:16:32 Botte Jellema : Dan is het geweld te groot? 00:16:34 Paul Fortuin : Dan is het geweld te groot en het is te moeilijk om voorraden daarheen te brengen. 00:16:40 Archiefbeeld: Ook hier begon toen de trieste uittocht van mensen en vee. 00:16:46 Paul Fortuin : Die schepen hielden het nog niet helemaal tegen. Er moest ook echt een dijk opgebouwd worden. Daar hield hij steeds... 00:16:55 Botte Jellema : Hij was het wel degene die zich realiseerde: dit moeten we nu stoppen. 00:16:57 Paul Fortuin : Dat was ook zijn allereerste reactie: dat is het allergevaarlijkste punt. 00:17:07 Archiefbeeld: Juist op het ogenblik dat ons land zich zo goed mogelijk hersteld had van de grote schade die het in de oorlog op vele punten had geleden, heeft de natuur in al haar hevigheid van vele gedeelten van ons land opnieuw een ruïne gemaakt. 00:17:21 Paul Fortuin : Dat was wel een heel kwetsbaar gebied, dat vooral daarachter lag. Als dat zou doorbreken... Daar heeft hij later een studie naar laten doen, over wat dat zou betekenen. Dat was heel erg. Steden als Gouda zouden onderlopen. Daar wonen 10.000 mensen, als het er niet 100.000 zijn. Dan was het een soort oorlogsramp geweest. 00:17:52 Botte Jellema : Dan was de ramp van 1953 niet alleen tot Zeeland en Zuid-Holland beperkt gebleven, maar dan was het tot in Utrecht en zelfs wel Noord-Holland gekomen. 00:18:01 Paul Fortuin : Het was enorm. Een groot deel van de Randstad zou onder water kunnen staan. 00:18:07 Botte Jellema : Johan van Veen schreef in zijn dagboek: Zeeland was veel veiliger dan Midden-Holland. Ik zal dit grote wonder nooit begrijpen. Het vervult me nog steeds met ontzag. Een wonder dat werd geholpen door Johan van Veen. Stapels plannen maakte Johan van Veen. Soms tot gekmakends toe bij zijn bazen. Om niet in de problemen te komen, publiceerde hij soms zijn onheilsvoorspellingen onder het pseudoniem Cassandra. Hij bedacht wat wij nu de Maasvlakte noemen. Hij vond een apparaat uit om bodemmonsters mee te nemen, hij vond het bellenscherm uit waarmee zoet en zout water uit elkaar kan worden gehouden en die al eerder genoemde computer voor getijstroommeting . In '59 overlijdt Johan van Veen aan zijn vierde hartaanval tijdens zijn pensionering, onderweg naar een vergadering over een nieuw aan te leggen haven in Groningen: de Eemshaven. Een indrukwekkende erfenis. 00:19:06 Botte Jellema : Voor zover ik weet, zijn er niet heel veel Rijkswaterstaat kunstwerken, bruggen, viaducten en waterkeringen verdoemd naar Johan van Veen. 00:19:18 Paul Fortuin : Helaas geen één. Er staat wel een standbeeldje van hem in Uithuizermeeden waar hij is opgegroeid. 00:19:27 Botte Jellema : Noord-Groningen? 00:19:28 Paul Fortuin : Ja, Noord-Groningen. Misschien is hier en daar wel een weg naar hem genoemd. Geen enkel kunstwerk of deltawerk. 00:19:40 Botte Jellema : Hoe komt dat? 00:19:41 Botte Jellema : Dat weet ik niet helemaal zeker. Wat misschien speelde is: hij was een heel bescheiden man en hij was niet zo politiek of diplomatiek. Dat was niet echt zijn spel. Hij was vooral analytisch en als dingen maar gebeurde, dan was hij allang blij. Hij zocht ook niet naamsbekendheid, hij wilde vooral dat zijn ideeën doorgang vonden, want hij wist heel zeker dat zijn ideeën de beste waren. Het was voor hem een eindeloze frustratie om andere mensen ervan te overtuigen. Hij sloeg nooit op de trommel en hij had nooit de politieke invloed die iemand als Lely had. Die werd minister. Dan kun je ook hele werken of een stad naar jezelf vernoemen. Niet door hem, maar dat is dan naar hem vernoemd en hij heeft overal standbeelden. Johan had daar nooit geaardheid voor. 00:20:51 Paul Fortuin : Hij vond naamsbekendheid van secundair belang. Hij was aan het einde van zijn leven heel tevreden dat de meeste van zijn ideeën gerealiseerd waren. Het grote publiek weet dat echt niet, dat hij toch op vele fronten een grote rol heeft gespeeld. 00:21:18 Botte Jellema : Tenslotte vraag ik Paul Fortuin wat voor opa Johan was. Paul was twee toen Johan overleed. Paul woonde in Zuid-Afrika, maar er werd in de familie wel over hem gesproken. 00:21:29 Paul Fortuin : Hij is in '59 gestorven en ik heb in 1957 als tweejarig baby op zijn schoot gezeten. Datzelfde jaar, in december, is hij overleden. 00:21:46 Botte Jellema : U kent hem vanuit de verhalen? 00:21:48 Botte Jellema : Ik herkende hem van wat mijn moeder, zijn dochter, over hem vertelde en later wat ik nog gelezen heb. Ik ben in Zuid-Afrika opgegroeid en later ben ik in Nederland gaan wonen. Hij had geen gelukkig huwelijk, waardoor het thuis vaak stressvol voor hem was. Daar kwam ook nog eens stress op het werk bij, vooral toen zijn plannen en waarschuwingen geen doorgang vonden. Hij had dan ook een aantal hartaanvallen. De vierde hartaanval was noodlottig voor hem. Van verhalen van zijn zoon Alf en mijn moeder Anja weet ik, dat als hij ze meenam op expedities, monitoring of naar de Waddengebieden, hij bijna een ander man was. Dan was hij heel gelukkig en hij was denk ik wel een zorgzame vader. Het huwelijk was niet gelukkig. Mijn moeder heeft alleen dierbare herinneringen aan hem. Zijn gedachten hield ze altijd in ere. Ik heb ook nooit anders dan goede verhalen over hem gehoord. Ook van zijn vrouw, die hem nog lang overleefd heeft, heb ik eigenlijk nooit iets slechts over Johan gehoord. 00:23:38 Botte Jellema : Paul benadrukt dat Henny altijd liefdevol over haar man, Johan Van Veen, heeft gesproken en zeker ook een eervolle vermelding verdient. Hij was alleen altijd en heel veel met zijn werk bezig en dat vond de familie ook interessant. 00:23:52 Paul Fortuin : Er kwamen mensen bij hem op bezoek en dan gingen ze werken aan die analogen. Dat vond de familie heel spannend. Dan waren ze echt met circuits bezig. 00:24:03 Botte Jellema : Dat was futuristisch. 00:24:04 Paul Fortuin : Dat was heel spannend. Marian heeft daar leuke verhalen over verteld van een lange, magere man, de heer Cats, die dan een beetje bizar handelde. Johan vond hem geniaal. Hij wist de juiste mensen te vinden. Al gaande is zo die analogon verder ontwikkeld tot een heel bruikbaar instrument. 00:24:33 Botte Jellema : Wat zou hij ervan gevonden hebben dat nu zijn kleinzoon, ook werkend bij Rijkswaterstaat, veilig achter zijn dijken en zijn waterkeringen staat? Bij de Hollandse Ijsselkering. 00:24:54 Paul Fortuin : Waarschijnlijk vindt hij het leuk. Het is voor mij ook een grote inspiratie om zo'n opa te hebben. Hij was toch... Dat zei mijn moeder, het stond ook in het boek. Later zijn mijn ouders in '59 voor een vakantie naar Nederland gegaan. Toen was hij net met pensioen en toen toonde hij spijt dat hij zo weinig tijd voor de familie had. Hij was blijkbaar ook geëmotioneerd door de twee baby'tjes. Mijn zus, die is anderhalf jaar ouder dan ik, wij waren dan de eerste kleinkinderen. Hij heeft me wel even kunnen zien. Ik denk dat hij het prachtig zou vinden, in ieder geval wat er gebeurd is met Nederland. Hoe mooi de Deltawerken erbij liggen. Misschien jammer dat ik niet ook in een soortgelijke richting ben gegaan. Ik ben wel in een andere discipline gekomen, maar ik denk dat hij het leuk vindt dat ik ook voor Rijkswaterstaat bezig ben. Ik probeer het ook maar op mijn manier. 00:26:14 Botte Jellema : Hoe is dat voor jou? 00:26:17 Paul Fortuin : Om voor Rijkswaterstaat te werken? 00:26:20 Botte Jellema : Het hebben van zo'n opa. 00:26:20 Paul Fortuin : Meestal komt het niet ter sprake. Je hebt het druk. Wat ik wel merk, is dat sommige mensen hem wel kennen. Het gaat niet snel over hem. Een paar mensen weten dat ik de kleinzoon ben. Een paar kunnen Johan van Veen ook naar waarde schatten, die vinden dat dan heel bijzonder. Het is vooral iets wat ik stil in me draag. Ik heb wel mijn afdeling op de hoogte gebracht. Er is nu bijvoorbeeld de Stichting Blauwe Lijn, die gaat alle personen die hebben bijgedragen aan de Deltawerken in beeld brengen, beginnend met Johan van Veen. Dit jaar wordt dan ook het jaar van Johan van Veen. Daar wil men ook voor elkaar krijgen dat er een standbeeld van hem geplaatst wordt. 00:27:22 Botte Jellema : In Capelle? 00:27:24 Paul Fortuin : In Capelle aan den IJssel lijkt de gemeente welwillend. Er moet nog financiering gevonden worden. Dat gaat nu van start. Hopelijk komt er ook een documentaire en het is heel mooi dat er nu een podcast over hem komt. Dat past wel mooi in dit jaar van Johan van Veen. In '59 is hij overleden. 00:27:54 Botte Jellema : Dat is 60 jaar geleden. 00:28:08 Paul Fortuin : 60 jaar, toch? 00:28:10 Paul Fortuin : Ja, 60. 00:28:10 Botte Jellema : Je hoorde een aflevering uit de podcastserie over het werk van Rijkswaterstaat. Deze keer hadden we een ontmoeting met Paul Fortuin, Klimaatadviseur en de kleinzoon van Johan van Veen, de geestelijk vader van de Nederlandse Deltawerken. Bedankt voor het luisteren. 00:28:39 Botte Jellema : Als je deze aflevering leuk of interessant vond, deel hem dan met vrienden, familie en collega's of schrijf een recensie in iTunes, zodat anderen deze serie ook kunnen ontdekken. Alvast bedankt. 9. Johan van Veen met recensie oproepje.mp3

Deltawerken: meer dan waterveiligheid alleen

De Deltawerken beschermen Nederland niet alleen tegen hoogwater uit zee, ze dragen ook bij aan een betere waterhuishouding en zoetwatervoorziening. Daarnaast verbeteren ze de bereikbaarheid van Zeeland en zijn er nieuwe natuur- en recreatiegebieden aangelegd. Ook hebben de Deltawerken Nederland internationaal op de kaart gezet als toonaangevend waterbouwer.

Waterhuishouding en zoetwatervoorziening

De waterstromen in Zuidwest-Nederland zijn door de Deltawerken beter beheersbaar. De aangelegde sluizen in de dammen kunnen namelijk water in bepaalde gebieden binnenlaten en overtollig water afvoeren. Zo spuien bijvoorbeeld de Haringvlietsluizen bij te hoge waterstanden het overtollig rivierwater in zee.

Terwijl bij lage rivierstanden de sluizen dichtgaan om het water juist vast te houden en verzilting tegen te gaan. Dit krijg je wanneer een rivier te weinig tegendruk biedt aan zee en het zout water ons land binnendringt.

Met sluizen beïnvloeden we het waterpeil en de verhouding tussen zoet- en zoutwater

Sinds het op een 'kier' zetten van de Haringvlietsluizen wordt er weer enig zoutwater binnengelaten om de migratie van vis naar paaigebieden stroomopwaarts te faciliteren. Dit monitoren we continu, zodat de zoetwatervoorziening niet in gevaar komt. Ook de zoetwatermeren, ontstaan achter de Deltawerken door het afdammen van zeearmen, dragen daaraan bij. Dit is gunstig voor de land- en tuinbouw, de industrie en onze drinkwatervoorziening.

De Haringvlietsluizen Foto: © Bert Zuidweg

Betere bereikbaarheid Zeeland

Deels door de aanleg van sluizen, maar ook door het afdammen van zeearmen, is de getijdenwerking in de vaarwegen verdwenen. Hierdoor zijn grote delen van Zeeland voor de binnenvaart beter bereikbaar. En met de aanleg van wegen over de nieuwe dammen ook voor het wegverkeer.

Aanleg nieuwe natuur- en recreatiegebieden

De aanleg van de Deltawerken creëerde kansen voor nieuwe natuur- en recreatiegebieden

De Deltawerken hebben uiteraard geleid tot aanpassingen aan de oorspronkelijk natuur. Maar ze hebben ook gezorgd voor de aanleg van nieuwe natuur- en recreatiegebieden zoals bij het Veerse Meer. Dit is ontstaan door de bouw van de Veerse Gatdam en Zandkreekdam. Hierdoor ontstond een aantrekkelijk gebied voor de watersport die het toerisme in dat gebied een enorme impuls gaf. En enkele gebieden die door het wegvallen van het getij droogvielen, hebben een natuurbestemming gekregen.

Het Veerse Meer was het eerste recreatiegebied dat ontstond door de uitvoering van de Deltawerken

Nederland als waterbouwkundig land

De Deltawerken hebben Nederland waterbouwkundig wereldwijd op de kaart gezet. Ze zijn in 2013 door de Internationale Federatie van Ingenieursbureaus (FIDIC) uitgeroepen tot 1 van de 5 belangrijkste waterbouwprojecten ter wereld van de afgelopen 100 jaar.

Nog steeds bezoeken internationale delegaties de Deltawerken. Onze waterbouwsector wordt dan ook veel gevraagd voor zijn kennis en expertise ('Bring in the Dutch'); een belangrijk exportproduct van Nederland.

De Deltawerken zijn uitgeroepen tot een van de vijf belangrijkste waterbouwprojecten ter wereld

Schaduwzijde Deltawerken

Door het afsluiten van zeearmen zorgden de nieuwe waterkeringen in de Zuidwestelijke Delta voor een grotere beschikbaarheid van zoetwater. Hier maakten agrariërs, drinkwaterbedrijven en industrie in de loop der jaren steeds meer gebruik van. Tegelijkertijd bleek echter dat de natuur en ook de waterkwaliteit hieronder te lijden hadden. Inmiddels nemen we maatregelen om het ecologische systeem te herstellen zonder de waterveiligheid in gevaar te brengen.

Aandacht voor ecologisch herstel en waterkwaliteit

Door diverse maatregelen helpen we planten en dieren terug te keren

Met het afsluiten van de zeearmen verdween de directe invloed van zee in delen van Zuidwest-Nederland. En hiermee ook het leefgebied van bepaalde planten en dieren. Waar de zeearmen volledig werden afgesloten, konden bijvoorbeeld mosselen, zalm en zeeforel de rivier niet meer bereiken. Zij verdwenen dus hier, met alle gevolgen voor de visserij en schelpdierkwekerijen van dien.

In de jaren 60 protesteerden milieuactivisten en schelpdierkwekerijen tegen een volledige afdamming van de Oosterschelde. We kozen uiteindelijk voor een open beweegbare kering.

Door fel protest in de jaren 60 bleef de Oosterscheldekering open, waardoor het zoutwatermilieu en de biologische rijkdom grotendeels behouden zijn

En in 2017 hebben we in de Grevelingendam een tweezijdige spuiverbinding aangelegd, waardoor de waterkwaliteit in het Grevelingenmeer verbetert. Waterkwaliteit blijft echter een belangrijk aandachtspunt.

Beheer en onderhoud Deltawerken

Om het zuidwesten van Nederland te beschermen tegen overstromingen is goed beheer en onderhoud van de Deltawerken essentieel. Dit geldt in het bijzonder voor de 5 beweegbare stormvloedkeringen. Ze worden maar weinig ingezet, maar moeten wel op het juiste moment en op de juiste manier worden gesloten. In een stormsituatie is het van cruciaal belang dat de kering én het team voorbereid zijn op deze belangrijke waterveiligheidstaak.

De Oosterscheldekering Foto: © Marcel Moonen

Vijf getijdenturbines aan de Oosterscheldekering wekken groene stroom op

We houden regelmatig gedeeltelijke en volledige proefsluitingen. Ook doen we onderzoek naar de toepassing van duurzame materialen. En geven we ruimte aan de markt voor het integreren van nieuwe technieken. Zoals bij de Oosterscheldekering waar vijf getijdenturbines groene stroom opwekken.

Of bij de Grevelingendam, waar bedrijven en kennisinstellingen in het toekomstige Tidal Technology Center Grevelingendam testunits voor energieopwekking kunnen plaatsen.

Wereldwijd werken we samen met andere beheerders van beweegbare keringen in het internationale netwerk I-STORM om de relatief spaarzame kennis en ervaring uit te wisselen.

De Deltawerken bieden kansen op samenwerking met (internationale) partners om nieuwe technieken in te zetten en kennis op te doen

Toekomst Deltawerken

De toekomst van onze Deltawerken is niet in beton gegoten, maar afhankelijk van de waterveiligheidsnormen (vastgelegd in de Waterwet) en flexibel waterbeheer (adaptief deltamanagement). Jarenlang opgebouwde kennis over belasting en sterkte van waterkeringen, faalmechanismen van stormvloedkeringen en de gevolgen van doorbraken speelt hierbij een grote rol.

Met alle verzamelde data kunnen we door de nieuwste mogelijkheden op het gebied van ict en industriële automatisering complexe berekeningen uitvoeren. Zo kunnen we gerichter en flexibeler de juiste beslissingen nemen om ons land te beschermen tegen overstromingen.

Veiligheidsnormen

Veiligheidsnormen voor waterkeringen worden elke 50 jaar opnieuw vastgesteld

Onze primaire waterkeringen (dijken, duinen, dammen en stormvloedkeringen) beschermen ons land tegen de Noordzee, de Waddenzee, de grote rivieren en het IJsselmeer en Markermeer. Deze keringen moeten voldoen aan veiligheidsnormen die vast staan in de Waterwet. De veiligheidsnormen worden eens in de 50 jaar opnieuw vastgesteld. De laatste keer was in 2017. Moest een dijk tot die tijd een bepaalde waterhoogte kunnen keren, inmiddels geldt als norm de kans dat de dijk daadwerkelijk doorbreekt met een overstroming tot gevolg.

In 2018 sloten voor het eerst in de geschiedenis alle stormvloedkeringen tegelijkertijd, waaronder de Maeslantkering

De gevolgen van een overstroming (uitgedrukt in verlies van mensenlevens en economische schade) en de kosten voor het versterken van de waterkering bepalen de hoogte van de veiligheidsnormen. Grofweg geldt, hoe groter de gevolgen, hoe hoger de norm.

De veiligheidsnormen zijn ontstaan in nauwe samenwerking met Nederlandse kennisinstituten, universiteiten en de organisaties die binnen het Deltaprogramma werken aan waterveiligheid.

Beoordelen waterveiligheid

Het dagelijkse beheer en onderhoud van de primaire waterkeringen is in handen van Rijkswaterstaat en de waterschappen. Eens per 12 jaar beoordelen we of de keringen nog aan de gestelde veiligheidsnorm voldoen, dus of de overstromingskansen voldoende klein zijn. Is dat niet het geval, dan wordt de waterkering opgenomen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma om vervolgens verhoogd en/of versterkt te worden.

Ook maakt Rijkswaterstaat diverse instrumenten, zoals handleidingen en softwareapplicaties, waarmee beheerders van waterkeringen de overstromingskans kunnen bepalen. Dit instrumentarium is continu in ontwikkeling, zodat de beheerders op elk moment een zo goed mogelijk inschatting kunnen maken. En ontwerpers van primaire waterkeringen kunnen met het instrumentarium bepalen of hun ontwerp aan het eind van de geplande levensduur nog aan de norm voldoet.

Werkwijze: adaptief deltamanagement

De toekomst van de Deltawerken wordt mede bepaald door de werkwijze binnen het Deltaprogramma: adaptief deltamanagement. Dit betekent dat we werken met strategieën en maatregelen, die flexibel kunnen inspelen op nieuwe metingen en inzichten in bijvoorbeeld het klimaat. Het is namelijk moeilijk en meestal niet wenselijk maatregelen voor de komende 50 tot 100 jaar vast te leggen.

Oplossingen groeien met nieuwe inzichten en omstandigheden. We doen wat nodig is en hebben tevens aanvullende maatregelen klaar, mochten die nodig blijken te zijn.

We spelen in op nieuwe inzichten, zoals een snellere zeespiegelstijging, om onze Deltawerken in goede staat te houden

Zo zijn bijvoorbeeld onze stormvloedkeringen in de vorige eeuw ontworpen op basis van een maximale zeespiegelstijging binnen een bepaalde periode. Wordt die zeespiegelstijging eerder bereikt, dan kan de kering minder lang meegaan. Maar er zijn ook maatregelen denkbaar om de levensduur te verlengen.

Deze aanpassings- en vervangingsopties worden de komende jaren uitgewerkt en verschillen per kering. Ze hangen ook af van de 12-jaarlijkse beoordelingen, waarbij de dán beschikbare kennis over bijvoorbeeld klimaatverandering en zeespiegelstijging is verwerkt.